निसर्गाला म्हणजे आपणा स्वतःला इजा न करणारी साधी राहणी असावी. कारण निसर्ग आणि आपण वेगळे नाहीत. यातच अवकाळी, गारपीट, वादळे आणि कोरोना विषाणुचाही उपाय आहे. चळवळीचे कार्यकर्ते असे जीवन जगत आहेत. आशिष मोकल हे गेली १५ वर्षे खादीच्या मोजक्या कपड्यांवर राहतात. सायकलवरून गावोगावी जाऊन तापमानवाढीबाबत जागृती करतात. गेल्या वर्षी त्यांनी उरण शहर कायमचे सोडले व गोठेघर या अलिबागमधील गावात कुटुंबासह वाडवडिलांप्रमाणे शेती करून राहू लागले. त्यांच्या घरात मातीच्या चुलीवर मातीच्या भांड्यात अन्न शिजवले जाते.
त्या मातीच्या धूरविरहित चुलीचा व्हिडिओ सोबत पाठवत आहे. आधी रॉकेलचा मग गॅसच्या धातुच्या चुलींचा वापर जगभर वाढत गेला. यात सागर, खाड्या, नद्यांखालील व इतरत्र भूगर्भातुन उत्खनन तेल वायूसाठी उत्खनन झाले. शेगड्या बनवण्यासाठी लागणाऱ्या धातुच्या खनिजांसाठी डोंगर तोडण्यापासुन पुढे वाहतुक इ. यातुन पर्यावरणाची, जैविक परिसंस्थांची अमाप हानी होते.
कृषियुगात दहा हजार वर्षे चुलीत काटक्या जाळल्या जात होत्या. तेव्हा तापमान वाढले नाही. पाऊस नियमित पडला. हवामान बदलले नाही. परंतु खनिज ऊर्जा जाळणारे स्वयंचलित यंत्र आल्यावर फक्त २५० वर्षांत तापमानवाढ सुरू झाली. पण गावांतील पारंपारिक चुलींमुळे तापमानवाढीस जबाबदार असलेले कार्बन उत्सर्जन होते, असा तद्दन खोटा प्रचार माध्यमांना हाताशी धरून औद्योगिकरणाच्या समर्थकांनी काही दशके केला व मानवजातीला विनाशाच्या कड्यावर आणून उभे केले.
सन २०१८ च्या कार्बन डाय ऑक्साईड वायूच्या उत्सर्जनाची युनोची अधिकृत आकडेवारी पहा. एकूण ३८०० कोटी टन उत्सर्जनात मोटारीतुन नलिकेवाटे झालेले उत्सर्जन ४०% म्हणजे १५२० कोटी टन. मोटार निर्मितीतील लोखंड व इतर धातुंचे खाणकाम, प्लास्टिक- फायबर इ. साठी तेल उत्खनन, व तिच्यासाठी होणारी रस्तेबांधणी ( सीमेंट, स्टील इ.) हे एकत्रित धरले तर उत्सर्जन सुमारे ७५% म्हणजे २८५० कोटी टन. कोळसा जाळून वीजनिर्मिती ४३% म्हणजे १६३४ कोटी टन व सीमेंटनिर्मिती ९% ही ३४२ कोटी टन. सुमारे ९४% उत्सर्जन या तीन गोष्टींमुळे झाले. उरलेले इतर औद्योगिक शहरीकरणातुन होते.
काटक्या जाळल्याने निघणारा नैसर्गिक कार्बन झाडे व जंगलांकडून सहज शोषला जातो. पण कृत्रिम उत्सर्जनाचे तसे नाही. मोटार सुमारे १००० विषारी संयुगे फेकते. त्यातील व कारखान्यांची अनेक संयुगे पृथ्वीवर पूर्वी नव्हती. ती पृथ्वीच्या चारही आवरणांची हानी करत राहतात. देशात औद्योगिकरणामुळे दर वर्षी २० ते २५ लाख माणसे वायूप्रदूषणामुळे कॅन्सर व इतर आजारांना बळी पडत आहेत. १०० वर्षांपूर्वीपर्यंत जेव्हा मातीच्या चुली होत्या. तेव्हा जगात वेगवेगळ्या भागांत १ ते १० लाखांत एकाला कॅन्सर होत होता.
आता दि. १२ सप्टेंबर २०१८ च्या जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालाप्रमाणे जगात येत्या पाच वर्षांत, हयात असलेल्या माणसांपैकी पाच माणसांत एकाला कॅन्सर होणार आहे. व पाच वर्षांनी हे प्रमाण तिनात एकाला कॅन्सर असे असेल.
आपण कशाला प्रगती व विकास म्हणत आहोत, याबाबत चिंतन करू. कोरोना विषाणू ही, 'जैव विविधतेचा व पृथ्वीच्या घडणीचा विध्वंस' किंवा 'जनुकीय बदलाने जैविक अस्त्र निर्मिती' या दोन्ही अंगांनी जीवनाच्या विरूध्द असलेल्या औद्योगिकरण व तंत्रज्ञानाची निर्मिती आहे.
दुसरा आक्षेप असा की, गावांतील चुलींमुळे आरोग्य धोक्यात येते, क्षयरोग होतो, हे धादांत असत्य आहे. कारण, क्षय रोगाचे देशातील सर्वाधिक म्हणजे सुमारे ५०% रूग्ण मुंबईत आहेत आणि मुंबईत तर काटक्या जाळणाऱ्या चुली नाहीत. खरेतर गावांत व जंगलात राहणारांत इंधन वापरून अन्न शिजवण्याचे प्रमाण कमी असते. रानमेवा, फळे व कंदांचे न शिजवलेले पौष्टिक पोषण जास्त असते. गावांत आरोग्य चांगले राहते हे सर्व जाणतात. पूर्वी आजार नसण्याचे कारण हे होते.
आता सरपणाची, इंधनाची सोय झाली. आता झाड-झाडोरा, काटक्यांची गरज संपली, या समजामुळे प्राणवायू देणारी व कार्बन रिचवणारी झाडे अधिक वेगाने कापली जाऊ लागली.
आपण सुमारे अडीचशे, तीनशे कोटी वर्षे हरितद्रव्याने वातावरणातुन काढुन घेऊन पृथ्वीच्या पोटात रिचवलेला 'कार्बन डाय ऑक्साईड' वायू फक्त अडिचशे वर्षांत पुन्हा वातावरणात सोडत आहोत. यामुळे तापमानाचे चक्र भयानक वेगाने उलट फिरवले गेले. व आत्ता उन्हाळ्यात विदर्भ मराठवाडा व इतरत्र अवकाळी, बर्फवृष्टी, उष्णतेच्या लाटा, वादळे, त्यामुळे हातची पिके जात आहेत. आणि कोरोनासारख्या विषाणुंचे आक्रमण होत आहे.
खरा उपाय ताबडतोब कृत्रिम जीवनशैली सोडून उद्योगपूर्व जीवनाकडे वळणे हा आहे. प्रसारमाध्यमे ही गोष्ट सांगत नाहीत. दुर्दैवाने जनतेवर टीव्ही व वृत्तपत्रांचा पगडा आहे.
आपले विचार हळूहळू बदलायला आता वेळ नाही. साक्षात्काराची, क्षणात बदलण्याची गरज आहे. पॅरिस करारात नमूद केलेली मानवजात वाचवण्यासाठीची अट असलेली, पृथ्वीच्या सरासरी तापमानातील २°से ची वाढ चालू वर्षी होत आहे. परिणाम स्पष्ट दिसत आहेत.
आपला
अॅड. गिरीश राऊत
निमंत्रक
भारतीय जीवन व पृथ्वीरक्षण चळवळ
दू. ९८६९ ०२३ १२७