आधुनिक भारताचा द. आफ्रिकेतून उचलून आणलेला शकुनी, प्रशांत किशोर : अयान शेख

ज्याप्रकारे एका लेखा वरुन मोदींनी २०१४ ला किशोर यांना द. आफ्रिकेतून उचलून भारतात आणले आणि त्यांनी कपट कारस्थानाने भारतीय राजकारनात मोदी हे नाव बळजबिरणे घुसविलेय त्यावरून प्रशांत किशोर देशाला किती घातक आहे हे कळतेच. आजच्या काळात भारतात चाललेल्या घाणेरड्या राजकारनाची सरवात किशोर यांनीच केलेली आहे. त्यामुळे यांना आधुनिक शकून म्हणता येऊ शकते. प्रशांत किशोरने जर खरंच चांगली रणनिती आखली असती तर आजचे भारताचे चित्र खूप वेगळे असते, परंतु व्यापाऱ्यांना काय देश आणि काय देशप्रेम? तेच किशोर यांनी केले आणि ते समोर करत राहणार.

२०२०-२१ मध्ये किशोर यांच्यावर टीका करण्यात आली होती की, ते भाजपाचे एजंट आहेत आणि ते खरे होते. कारण भाजपाने त्यांना द. आफ्रिकेतून त्यासाठी उचलून भारतात, गुजरात मधे आणले होते. प्रशांत किशोरला समजून घेणे खूप अवघड आहे, एकतर्फी बघितल्यास प्रशांत किशोर ही व्यक्ती कोणाचीच नाही, देशाची सुद्धा नाही. त्यामुळे जनतेने किशोर कडून कोणतीही अपेक्षा करून त्याच्या खोट्या योजनेला बळी पडू नाही, निवडणूकी दरम्यान जर कोणत्याही नवीन योजना ऐकू आल्या तर समजून जावे की ही योजना किशोर यांच्या डोक्यातून आली असून ती फक्त जनतेला लॉलीपॉप देने आहे. सध्या चर्चेला उधाण आलयं की किशोर स्वतःची कंपनी सोडून काँग्रेस मध्ये जाणार आहेत त्यासाठी त्यांनी रणनीती आखणारी I-PAC कंपनी सोडण्याची तयारी दर्शविली आहे. प्रशांत किशोर स्वताच्या फायद्यावीणा असे काहीही करणार नाहीत, बघुया समोर समोर काय होते, त्याआधी प्रशांत किशोर समजून घेऊय...

२०११ साली प्रशांत किशोर दक्षिण आफ्रिकेत होते. तिथं ते संयुक्तराष्ट्रसंघाच्या आरोग्यसंबंधी कार्यक्रमाचे प्रमुख म्हणून काम करत होते. ते मूळचे भारतातले. बिहारच्या बक्सर जिल्ह्यातले. त्यामुळे परदेशात काम करत असतानाही मायदेशातल्या घडामोडींवर त्यांची नजर असेच. एक दिवस त्यांनी महाराष्ट्र, हरियाणा, कर्नाटक आणि गुजरात या चार राज्यांमधील कुपोषणाच्या स्थितीबाबत एक लेख लिहीला. गुजरातबद्दल टीका नसली, तरी चार राज्यांच्या तुलनेत गुजरातमध्ये कुपोषणाबाबत काही नीट काम सुरू नसल्याचं त्यांनी लेखात म्हटलं होतं.इकडे गुजरातमध्ये विधानसभा निवडणुका वर्षभरावर येऊन ठेपल्या होत्या. नरेंद्र मोदी हे मुख्यमंत्रिपदाची हॅटट्रिक साधण्याच्या तयारीत होते.गुजरातवर टीका करणाऱ्या लेखावर नरेंद्र मोदी यांच्या ऑफिसमधील कुणाचीतरी नजर पडली. मग गुजरातच्या मुख्यमंत्रिपदाच्या कार्यालयातूनच एक फोन प्रशांत किशोर यांना गेला आणि तेव्हा पहिल्यांदा प्रशांत किशोर आणि नरेंद्र मोदी या दोघांची चर्चा झाली.

तुम्ही आमच्यासोबतच काम का करत नाही, असं म्हणत मोदींनी प्रशांत किशोर यांना आमंत्रणच दिलं. ते प्रशांत किशोर यांनी स्वीकारलं आणि ते दक्षिण आफ्रिकेतून थेट गांधीनगरमधल्या स्वर्णिम संकुल-1 इथं दाखल झाले. इथं गुजरातच्या मुख्यमंत्र्यांचं कार्यालय आहे. रेस्ट इज हिस्ट्री म्हणाव्या अशा पुढे सर्व भारतीयांना एव्हाना माहीत असलेल्या घडामोडी घडल्या. संयुक्त राष्ट्रात काम करत असताना भारतातल्या कुपोषणावर लेख लिहिणं, मग मोदींचा फोन येणं, त्यांच्यासोबत काम करायला सुरुवात करणं आणि मोदींना केवळ गुजरातचे मुख्यमंत्री नव्हे, तर भारताच्या पंतप्रधानपदापर्यंत नेण्यास 'स्ट्रॅटेजिक' मदत करणं... हे एखाद्या सिनेमाच्या कथानकासारखं वाटत असलं, तरी ते प्रशांत किशोर यांच्याच तोंडून सांगितलेले प्रसंग आहेत.

प्रशांत किशोर, भारतातील निवडणुकांचा समानार्थी नाव आणि खऱ्या अर्थाने एक किंगमेकर, भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने निवडणूक रणनीतीकाराला पक्षात सामील होण्यास आणि काँग्रेसचे सल्लागार म्हणून काम करण्यास सांगितल्यामुळे ते पुन्हा चर्चेत आले आहेत. सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, किशोर यांनी काँग्रेसमध्ये स्वारस्य दाखवले असून, त्यांनी सोनिया गांधी आणि राहुल गांधी यांची भेट घेतल्यानंतर पक्षातील कमकुवतपणा आणि सुधारणेसाठी काय केले पाहिजे याचे तपशीलवार सादरीकरण केले आहे. किशोर यांनी सुचवले होते की काँग्रेसने उत्तर प्रदेश, बिहार आणि ओडिशामध्ये एकट्याने निवडणूक लढवावी आणि तामिळनाडू, पश्चिम बंगाल आणि महाराष्ट्रात युती करावी, जी राहुल गांधींनी थोड्याफार प्रमानात मान्य केली होती.

सध्या पक्ष मजबूत करण्यासाठी काँग्रेसमध्ये जोरदार हालचाली सुरु असल्याचे चित्र दिसत आहे. यामध्ये निवडणूक रणनितीकार प्रशांत किशोर यांनी आखलेल्या रणनितीबाबत पक्षात विचारविनिमय सुरु आहे. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसला मरण्याची परवानगी दिली जाऊ शकत नाही. काँग्रेसचा विचार देशातून मरु शकत नाही असे वक्तव्य प्रशांत किशोर यांनी केले आहे. काँग्रेसचं अस्तित्व चिरकालीन आहे, ते संपू देणार नसल्याचे किशोर म्हणाले. दरम्यान, प्रशांत किशोर हे लवकरच काँग्रेसमध्ये देखील प्रवेश करणार असल्याची चर्चा सुरु आहे. कारण प्रशांत किशोर यांची काँग्रेस अध्यक्षा सोनिया गांधी आणि पक्षाच्या इतर प्रमुख नेत्यांसोबत बैठक झाली आहे. यामध्ये त्यांनी रणनीतीबाबत सादरीकरण देखील दिले आहे.

२०१४ लोकसभा निवडणूक

प्रशांत किशोर २०१४ मध्ये सार्वजनिक प्रकाशझोतात आला, जेव्हा त्याने सिटिझन्स फॉर अकाउंटेबल गव्हर्नन्स (CAG) हा निवडणूक प्रचार गट तयार केला ज्याने भारतीय जनता पक्षाला २०१४ ची लोकसभा निवडणूक पूर्ण बहुमताने जिंकण्यास मदत केली. PM मोदींसाठी चाय पे चर्चा, 3D रॅली, रन फॉर युनिटी, मंथन आणि इतर सोशल मीडिया कार्यक्रम यांसारख्या नाविन्यपूर्ण जाहिरात मोहिमा तयार करण्यापासून ते स्वत:साठी एक ब्रँड बनवण्यापर्यंत, किशोरचे २०१४ मधील यश हे सर्व गोष्टींसाठी योग्य असलेले मुखपृष्ठ होते. मात्र, दणदणीत विजयानंतरही किशोर यांनी भाजपला सोडचिठ्ठी दिली आणि बिहारमध्ये नितीश कुमार यांच्याशी हातमिळवणी केली. किशोरने स्वतःला मोदींपासून वेगळे केले आणि कॅगचे रूपांतर भारतीय राजकीय कृती समिती (I-PAC) या विशेषज्ञ धोरण संघटनेत केले. सूत्रांचे म्हणणे आहे की, किशोरचे अमित शाह यांच्याशी असलेले संबंध आणि त्यांच्यातील परस्पर तिरस्कारामुळे किशोर यांना भाजपचे राजकीय रणनीतीकार म्हणून बेदखल करण्यात आले.

२०१५ बिहार विधानसभा निवडणूक

बिहारचे मुख्यमंत्री म्हणून तिसर्‍यांदा विजय मिळवण्यासाठी नितीश कुमार आणि त्यांचा पक्ष जेडीयूने किशोरसोबत काम केले. I-PAC ने कुमारच्या निवडणूक प्रचारासाठी रणनीती, संसाधने आणि युतींवर प्रभाव टाकला आणि बिहार निवडणुका जिंकल्यानंतर कुमार यांनी किशोर यांना नियोजन आणि कार्यक्रम अंमलबजावणीसाठी सल्लागार म्हणून नियुक्त केले. तथापि, नंतर मोदी सरकारच्या नागरिकत्व दुरुस्ती कायद्याला पाठिंबा देण्याच्या JD(U) च्या निर्णयावर ते कुमार यांच्याशी बिनसले आणि त्यांनी पक्षावर उघडपणे टीका केल्यामुळे अखेरीस JD(U) मधून त्यांची हकालपट्टी करण्यात आली.

२०१७ पंजाब विधानसभा निवडणूक

२०१६ मध्ये किशोरला काँग्रेसने पंजाब विधानसभा निवडणुकीसाठी अमरिंदर सिंग यांच्या प्रचारासाठी नियुक्त केले होते, जो आधीच्या दोन निवडणुकांमध्ये पराभूत झाला होता. तथापि, किशोरच्या रणनीतीने जादू केली आणि सिंगने अगदी उघडपणे किशोरला विजयाचे श्रेय दिले आणि ट्विट केले, "मी यापूर्वी अनेकदा म्हटल्याप्रमाणे, पीके (प्रशांत किशोर) आणि त्यांची टीम आणि त्यांचे कार्य पंजाबमधील आमच्या विजयासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण होते!

२०१७ उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणूक

आत्तापर्यंत, किशोरची रणनीती अयशस्वी ठरली ती म्हणजे २०१७ च्या उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणुकीत जेव्हा त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेससोबत काम केले. शीला दीक्षित यांना मुख्यमंत्री म्हणून घोषित करण्यापासून ते राहुल गांधींचा अतिवापर करण्यापर्यंत - निवडणूक रणनीतीकाराने काही विनाशकारी काम केले - परंतु गेल्या २७ वर्षांपासून निवडणुकीत पराभूत झालेल्या मोठ्या जुन्या पक्षाला सत्तेवर येण्यास मदत केली नाही. किशोरच्या कारकिर्दीचा आलेख दाखवल्याप्रमाणे, तो विजयी पक्षासोबत असताना चांगली कामगिरी करतो, त्याच्या वस्तरा-तीक्ष्ण स्पर्शाने त्यांचा विजय सुशोभित करतो, तथापि विजयाची हार मानण्यात अपयशी ठरतो आणि अगदी सहजपणे जबाबदारी झटकून टाकतो जसे त्याने राहुलसाठी केले होते.

२०१९ आंध्र प्रदेश विधानसभा निवडणूक

२०१९ च्या आंध्र प्रदेश विधानसभा निवडणुकीत जगनमोहन रेड्डी सोबत किशोर विजयी पक्षाकडे परतला, जिथे त्याला सल्लागार म्हणून नियुक्त करण्यात आले आणि I-PAC ने YSRCP साठी अनेक निवडणूक मोहिमांची रचना आणि अंमलबजावणी केली. वायएसआरसीपी 175 जागांपैकी 151 जागांवर मोठ्या बहुमताने विजयी होऊन सत्तेवर आली तेव्हा 'समरा साखरवम', 'अण्णा पिलुपू' आणि 'प्रजा संकल्प यात्रा' यांनी आश्चर्यकारक काम केले.

२०२० दिल्ली आणि बिहार विधानसभा निवडणुका

किशोर हे २०२० च्या दिल्ली विधानसभा निवडणुकीत आम आदमी पक्षाचे रणनीतीकार होते, ज्याने AAP ला 70 पैकी 62 जागांवर मोठ्या बहुमताने विजय मिळवून दिला. जीतन राम मांझी, उपेंद्र कुशवाह आणि मुकेश साहनी यांनी बिहार विधानसभा निवडणूक २०२० साठी मदत मागण्यासाठी किशोर यांची भेट घेतली. किशोरने कोणत्याही पक्षाला पाठिंबा देण्यास नकार दिला असताना, त्यांनी बिहारला भारतातील १० सर्वोत्तम राज्यांपैकी एक बनवण्याच्या उद्देशाने बात बिहार की मोहिमेचा प्रचार केला.

२०२१ पश्चिम बंगाल आणि तामिळनाडू विधानसभा निवडणुका

किशोर यांची २०२१ च्या पश्चिम बंगाल निवडणुकीसाठी अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेसचे सल्लागार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली होती आणि त्यांच्या रणनीतीमुळे टीएमसीला WB मध्ये पुन्हा सरकार बनण्यास मदत झाली, ज्याने मजबूत विरोधी पक्ष बनवलेल्या भाजपचा पराभव केला.

टीएमसी खासदार आणि दिग्गज नेते सौगता रॉय यांनी सांगितल्या प्रमाणे किशोर यांनी पक्षाचा निर्णायक विजय सुनिश्चित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. "प्रशांत किशोर यांनी तृणमूल काँग्रेसचे घर व्यवस्थित केले आणि ममता बॅनर्जी यांच्या लोकांमध्ये लोकप्रियतेचा फायदा घेतला," रॉय म्हणाले. किशोर आणि त्यांच्या टीमने गेल्या दोन वर्षांत तृणमूल काँग्रेसने सुरू केलेल्या काही लोकप्रिय योजनांची रचनाच केली नाही तर 'बांगला निजेर मेयेकेई छे' आणि 'बांगलार गरबो ममता (बंगालची शान ममता) यांसारख्या आकर्षक घोषणाही दिल्या. ' जे राज्यातील लोकांमध्ये गुंजले. त्यांच्या टीमने, अभिषेक बॅनर्जी यांच्या समन्वयाने पक्षाच्या उमेदवारांबद्दल महत्त्वपूर्ण अभिप्राय देखील दिला, ज्यामुळे उमेदवार निवडीदरम्यान मदत झाली, असे रॉय म्हणाले.

तथापि, एक गोष्ट बोलली जाते की, ममता बॅनर्जी यांचे जवळचे सहकारी सुवेंधू अधिकारी यांचे TMC सोडणे आणि त्यानंतर भाजपमध्ये सामील होणे आणि ममता विरुद्ध नंदीग्राममधून निवडणूक लढवणे हे TMC च्या अंतर्गत राजकारणात I-PAC च्या हस्तक्षेपामुळे निर्माण झालेल्या फाटाफुटीचा परिणाम आहे. ममता यांचा पुतण्या अभिषेकसोबत किशोरची जवळीक हे सर्वज्ञात सत्य आहे आणि I-PAC आता बंगालबाहेर TMC च्या सर्व निवडणूक धोरणांची काळजी घेत आहे ज्यात नुकत्याच पार पडलेल्या गोवा विधानसभा निवडणुकांचा समावेश आहे. ममतांच्या राष्ट्रीय महत्त्वाकांक्षा किशोर यांच्याकडे सोपवण्यात आल्या आहेत, पण ते कसे बाहेर पडेल हे सर्व राजकीय रणनीतीकार उत्सुक आहेत. किशोरने तामिळनाडूमध्ये पुन्हा जादू केली, जिथे डीएमके प्रमुख एमके स्टॅलिन यांनी निवडणुका जिंकल्या आणि प्रथमच तामिळनाडूचे मुख्यमंत्री बनले.

२०२१ च्या विधानसभा निवडणुकीत टीएमसी आणि डीएमकेच्या विजयानंतर, किशोर यांनी घोषित केले की ते निवडणूक रणनीतीकार म्हणून ते काम करणे सोडत आहेत. "मी जे करत आहे ते मला चालू ठेवायचे नाही. मी पुरेसे केले आहे. माझ्यासाठी विश्रांती घेण्याची आणि आयुष्यात काहीतरी वेगळे करण्याची वेळ आली आहे. मला ही जागा सोडायची आहे," किशोर एका टीव्ही चॅनलला म्हणाला. तथापि, किशोर यांचे पुनरागमन, ते जे चांगले करतात, ते राष्ट्रीय राजकीय पटलावर काँग्रेसचे पुनरुत्थान करेल का? हे फक्त वेळच सांगेल.

प्रशांत किशोर काम कसे करतात?

पश्चिम बंगाल आणि तामिळनाडूसाठी एकूण 1700 जणांच्या टीमनं काम केलं. निवडणूकनिहाय ही संख्या कमी जास्त होत जाते. मात्र, एका व्यक्तीकडे दोन विधानसभा जागा असतात. लोकांच्या समस्या आणि त्यावर उपायाचं कोणतं आश्वासन देता येईल, हे सांगण्याचं काम I-PAC करतेच. मात्र, कुठला नेता नाराज आहे, माध्यमांमध्ये काय सूर आहे, कुणाला पक्षात घेता येऊ शकेल इत्यादी कामंही या काळात केली जातात.

प्रशांत किशोर यांची I-PAC च्या कामात रोजची भागिदारी नसली, तरी महत्त्वाच्य मिटिंगसह निर्णय घेताना त्यांची उपस्थिती असते. एखाद्या निवडणुकीच्या रणनितीची दिशा तेच ठरवतात. त्यानुसार बाकीचे सर्व काम करतात. पण इथं प्रश्न उपस्थित होतो, तो म्हणजे, प्रशांत किशोर आणि त्यांची टीम एखाद्या पक्षाची रणनिती ठरवताना ज्या मुद्द्यांना लोकांसमोर घेऊन जाते, ते मुद्दे खरंच लोकांचे मुद्दे असतात की लोकांना संभ्रमित करणारे असतात?

याबाबत सीएसडीएस या संस्थेचे प्रमुख संजय कुमार म्हणतात, "लोकांमध्ये जाऊन त्याचा कानोसा घेऊन ते वेगवेगळ्या कल्पना मांडतात. त्यात वावगं काहीच नाही. एखाद्या नेत्याच्या चांगल्या गोष्टी शोधून त्या लोकांसमोर मांडण्यात चूक काय आहे? प्रशांत किशोर यांचा तो व्यवसाय आहे." "तसंच, अनेकदा पक्षाचे कार्यकर्ते त्यांच्या नेत्यासमोर पक्षातील कमकुवत गोष्टी सांगत नाहीत. अशावेळी प्रशांत किशोर यांच्यासारख्यांची गरज राजकीय नेत्यांना भासते, जे तळातलं वास्तव त्यांच्यासमोर मांडतील आणि तेच काम प्रशांत किशोर करतायेत. नव्या माध्यमांच्या उदयानंतर लोकांशी जोडण्यासाठी राजकीय पक्षांना I-PAC सारख्या कंपन्यांची गरज भासते. पॉलिटिकल कन्सल्टन्सी हा व्यवसाय आहे. यामुळे जर राजकीय पक्षांना लोकांशी जोडण्यास सोयीचं जात असेल, तर ते चांगलंच म्हणायला हवं. शिवाय, प्रशांत किशोर यांच्यासारख्या लोकांची बदलत्या राजकीय स्थिती अपरिहार्यता बनल्याचंही ते सांगतात.

© अयान शेख