कोटा, राजस्थान तसेच भारतातील एज्युकेशन हब आहे, जे हजारो विद्यार्थ्यांसाठी यशाचे प्रवेशद्वार मानले जाते, आजकाल आत्महत्यांच्या वाढत्या प्रकरणांमुळे देखील कोटा चर्चेत आहे. तथापि, या गोंधळादरम्यान, आणखी एक गंभीर समस्या आहे ज्याकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले जाते - क्षयरोग (टीबी). मायकोबॅक्टेरियम ट्यूबरक्युलोसिस नावाच्या बॅक्टेरियामुळे होणारा हा रोग कोटा शहराच्या गर्दीच्या वातावरणात आणि कठीण परिस्थितीत आणखी गंभीर बनतोय. कोटा येथील जेईई, आयआयटी आयआयएम , एमबीबीएस अश्या परीक्षांची तयारी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांमध्ये
वाढत असलेले टीबीचे प्रमाण चिंतादायक ठरत आहे. वाचा याविषयी मुक्त पत्रकार,रीच मीडिया टीबी फेलो भाग्यश्री बोवाड यांचा अभ्यासपूर्ण लेख.
कोटा मध्ये असलेल्या कोचिंग संस्था दरवर्षी हजारो विद्यार्थ्यांना आकर्षित करतात. देशभरातून आलेले हे विद्यार्थी कोटा मध्ये रूम ते कोचिंग क्लास या मर्यादित जागेत राहतात, रात्रंदिवस अभ्यास करतात. हा रोग, जेव्हा रुग्ण खोकलतो आणि शिंकतो तेव्हा हवेतून पसरतो.
कोटामधील वर्गखोल्यांमध्ये अनेक मुले एकत्र अभ्यास करतात आणि सतत संपर्कात राहतात ही बाब खूप सामान्य आहे. जर कोणाला टीबी असेल तर हा रोग अधिक संसर्गजन्य असल्यामुळे इतराना होऊ शकतो. तथापि, या वातावरणात, टीबी सारख्या संसर्गजन्य रोगाचा प्रसार होण्याचा धोका लक्षणीयरित्या वाढतो. याशिवाय कोचिंग आणि हॉस्टेलमध्ये अपुऱ्या वेंटिलेशनमुळे संसर्ग होण्याचा धोकाही वाढतो. जेव्हा योग्य प्रमाणात पोषक आहार भेटत नाही किंवा त्यांच्या आरोग्याची पूर्ण काळजी घेत नाहीत तेव्हा ही समस्या अधिक गंभीर होते आणि त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होऊ शकते. कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती क्षयरोगासाठी खूप अनुकूल असते. वेळेवर निदान न होणे आणि या आजाराबाबत जागरुकता नसणे यामुळे होणारी हानी वाढते.
कोटा येथे आयआयटी जेईईची तयारी करणाऱ्या एका माजी विद्यार्थ्याने आपल्या टीबीच्या अनुभवाविषयी सांगितले की, “सुरुवातीला मला काही आठवडे ताप होता, तो सामान्य ताप आहे असे समजून मी तो गांभीर्याने घेतला नाही, पण नंतर पण ताप येत राहिला. एक दिवशी मी वडिलां सोबत दवाखान्यामध्ये गेलो आणि डॉक्टरांनी सांगितले की मला टीबी आहे. डॉक्टरांनी मला सांगितले की उपचार अर्धवट सोडू नये आणि औषधाचा डोस चुकवू नये. टीबीमुळे माझा जेईईचा एक प्रयत्न उद्ध्वस्त झाला, त्यामुळे या अपयशाचे मानसिक दडपण माझ्यावर कायम होते.
माझा क्षयरोग उपचार 6 महिने चालला, त्यात उपचाराचे दोन टप्पे होते, पहिले 3 महिने वेगळे औषध आणि नंतरचे 3 महिने वेगळे औषध देण्यात आले. क्षयरोगाची औषधे खूप जड डोसची होती आणि त्यामुळे अनेक दुष्परिणाम होतात, उदा- अस्वस्थता, उलट्या, अशक्तपणा, त्वचेवर लाल खुणा निर्माण होणे इ.
क्षयरोगाच्या उपचारासाठी चांगला आहार खूप महत्त्वाचा आहे आणि कोटाच्या मेसमधील अन्न त्याच्यासाठी पुरेसे सकस नव्हते. मी एका महिन्यात 3 मेस बदलल्या आणि माझे वजन कमी होत गेले. याशिवाय इतर वर्गमित्रांशी याबद्दल बोलण्यातही मला संकोच वाटला, कारण कदाचित टीबीबद्दल कळल्यानंतर ते माझ्याशी वेगळ्या पद्धतीने वागतील.या सर्व त्रासांना तोंड देत अखेर मी क्षयरोगाचा उपचार यशस्वीरीत्या पूर्ण केला, पण या आजारामुळे कोटा येथील असंख्य विद्यार्थ्यांची स्वप्ने धुळीस मिळत आहेत. कोटामधील टीबीच्या वाढत्या केसेस आणि त्याबद्दल जागरुकता वाढवणे खूप महत्वाचे आहे .
टीबीचा धोका कमी करण्याचे उपाय -
कोटा सारख्या शहरात, जिथे मोठ्या संख्येने विद्यार्थी राहतात आणि अभ्यास करतात, टीबी संसर्गाचा धोका कमी करण्यासाठी अनेक पावले उचलली जाऊ शकतात:
1. जागरूकता आणि शिक्षण:
एकीकडे हे विद्यार्थी गणित, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र या विषयांच्या अवघड संकल्पना शिकतात, तर दुसरीकडे टीबीच्या साध्या माहितीपासूनही वंचित राहतात. क्षयरोगाची लक्षणे, संसर्गाचे मार्ग आणि प्रतिबंधात्मक उपायांबाबत विद्यार्थी आणि शिक्षकांना जागरूक करणे महत्त्वाचे आहे. क्षयरोगाबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी नियमित आरोग्य जागृती कार्यक्रम आयोजित केले पाहिजेत. ही सर्व कोचिंग, वसतिगृहे आणि प्रशासनाची समान जबाबदारी आहे. क्षयरोगाबाबतही विद्यार्थ्यांनी जागरुक राहावे. एकीकडे जिवाणूंविरुद्ध लढा आहे तर दुसरीकडे कमीपणाची भावना. क्षयरोगाचे रुग्णअनेकदा इन्फिरिऑरिटी कॉम्प्लेक्सने बघितले जातात आणि त्यामुळे जाणूनबुजून हा आजार लपवण्याचा प्रयत्न रुग्णा द्वारे केला जातो. टीबी कुणालाही प्रभावित करू शकतो आणि योग्य आणि पूर्ण उपचाराने व्यक्ती पूर्णपणे निरोगी जीवन जगू शकते.
2. उत्तम वायुवीजन आणि वर्ग:
कोचिंग सेंटर्स आणि हॉस्टेलमध्ये उत्तम खुल्या हवेची व्यवस्था करावी. टीबीचे जीवाणू हवेतून बाहेर काढण्यासाठी खुल्या खिडक्या आणि वेंटिलेशन सिस्टिमचा वापर करावा. खोलीच्या आकारमानानुसार व आरोग्याला लक्षात घेता विद्यार्थ्यांची संख्याही नियमानुसार असावी, जास्त गर्दीच्या बॅच बनवू नयेत.
3. आरोग्य तपासणी आणि देखरेख:
क्षयरोगाची सुरुवातीची लक्षणे वेळेवर ओळखता यावीत यासाठी नियमित आरोग्य तपासणीची तरतूद करावी. विद्यार्थ्यांच्या आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यासाठी संस्थांनी वैद्यकीय पथकाची व्यवस्था करावी. नमुने देखील चाचणीसाठी सतत घेतले पाहिजेत.
4. आरोग्य विमा:
संस्थांनी विद्यार्थ्यांना प्रवेशाच्या वेळी आरोग्य विमा संरक्षण अनिवार्यपणे प्रदान केले पाहिजे.
4. संक्रमित विद्यार्थ्यांसाठी विशेष व्यवस्था:
एखाद्या विद्यार्थ्याला क्षयरोगाची लागण झाल्याचे निदर्शनास आल्यास तात्काळ वैद्यकीय मदत पुरवावी. संक्रमित विद्यार्थ्याला योग्य उपचार आणि पोषण मिळेल याची संस्थांनी खात्री केली पाहिजे आणि त्याच्या अभ्यासाचे नुकसान भरून काढण्यासाठी पुरेशी व्यवस्था केली पाहिजे. याशिवाय मानसिक दुष्परिणामांसाठी प्रशिक्षित समुपदेशकांचीही व्यवस्था असावी.
5. स्वच्छता आणि स्वच्छता:
वसतिगृहे आणि पीजीमध्ये स्वच्छता आणि स्वच्छतेची विशेष काळजी घेतली पाहिजे. सफाई कर्मचाऱ्यांनी खोल्या, स्वयंपाकघर आणि स्नानगृहे नियमितपणे स्वच्छ करावीत. घाण आणि ओलावा टाळण्यासाठी या ठिकाणांची नियमितपणे तपासणी केली पाहिजे.
6. पोषण आणि खाणे:
विद्यार्थ्यांना पोषक आहाराची व्यवस्था करण्यात यावी. आहारात हिरव्या भाज्या, फळे, प्रथिने आणि जीवनसत्त्वे असावीत, जेणेकरून विद्यार्थ्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत राहते आणि ते संसर्गाशी लढू शकतात.
वैद्यकीय अधिकारी डॉ. आयुष विद्यार्थ्यांना सांगतात की, “टीबी हा असाध्य आजार नाही, तो जागरूकता आणि योग्य उपचारांनी पराभूत होऊ शकतो. “लवकर ओळख, लवकर उपचार आणि पूर्ण उपचार” हे खूप महत्वाचे आहे. 2 आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ टिकणारा खोकला, वजन कमी होणे, वारंवार ताप येणे, गाठी होणे इत्यादी लक्षणे आढळल्यास, लवकरात लवकर क्षयरोग चाचणी केली पाहिजे.
उपचार सुरू करून पूर्ण केला पाहिजे. उपचार अर्ध्यावर सोडला तर पुन्हा टीबी होईल. क्षयरोग तपासणी आणि उपचार सर्व सरकारी रुग्णालयांमध्ये मोफत उपलब्ध आहेत. विद्यार्थ्यांनी अभ्यासाबरोबरच नियमित व्यायाम करावा. रोगप्रतिकारक शक्तीसाठी चांगले पोषण खूप महत्वाचे आहे, हिरव्या भाज्या खा, प्रथिने आणि जीवनसत्त्वे यांचे स्रोत आणि जंक फूड खाणे टाळा.
खोकला आल्यावर काही नियमांचे पालन करा, जसे की खोकताना किंवा शिंकताना तोंड रुमालाने किंवा टिश्यूने झाकणे किंवा टिश्यू किंवा रुमाल उपलब्ध नसल्यास कोपर किंवा शर्टच्या बाहीमध्ये खोकला.
आपण कोविडमध्ये शिकलो की खोकला आणि सर्दी झाल्यास आणि गर्दीच्या ठिकाणी मास्क वापरल्याने चांगले संरक्षण मिळते. तुमच्या आजारी वर्गमित्रांना मदत करा आणि गैरसमजांना बळी पडू नका आणि न्यूनगंड बाळगू नका.