भारतातील कोविड संकट सरकारी आकड्यां पेक्षा तीसपट गंभीर

गतवर्षी पहिल्या कोरोना लाटेच्या निमित्ताने लागू केलेल्या टाळेबंदी मध्ये देशातील श्रमिकांचे मोठे हाल झाले होते. दुसरा लाटेचे गंभीर संकट आले असताना देशाचे नेतृत्व विधानसभा निवडणूका आणि कुंभमेळ्याच्या आयोजनामध्ये व्यस्त होतं.

पहिल्या कोरोनाया लाटेतही भारतातील आरोग्य व्यवस्था कमी पडली होती.

भारतातील आरोग्य व्यवस्थेतील तज्ञ आणि शास्त्रज्ञांनी दुसऱ्या लाटेचा इशारा देऊनही सरकारने त्याकडे दुर्लक्ष केले.

देशभरामध्ये मोठ्या प्रमाणात कोरोना मुळे झालेल्या मृत्यूचे आकडे दडवले जात आहेत.

कोविड मृत्यूंचे व्यवस्थापन आणि नोंदी ठेवण्यासाठी पायाभूत सुविधांच अभाव, मानवी त्रुटी आणि कोविड चाचण्या न करण्याकडे कल यासह अनेक कारणांमुळे कोविड संक्रमीत व्यक्ती आणि मृत्यूची आकडेवारी नोंदवली जात नाही असे आंतरराष्ट्रीय तज्ञांचे म्हणणे आहे.

परंतु तज्ञांची भीती आहे की वास्तविक संख्या 30 पट जास्त असू शकते - म्हणजे अर्ध्या अब्जपेक्षा लोकांना कोरोनाचे संक्रमण झाले आहे.नवी दिल्लीतील सेन्टर फॉर डिसीज डायनेमिक्स, इकॉनॉमिक्स अँड पॉलिसीचे संचालक रामनन लक्ष्मीनारायण म्हणाले, "हे सर्वांना ठाऊक आहे. भारतात सर्वत्र कोविड संक्रमित व्यक्तींची संख्या आणि मृत्यूची आकडेवारी ही कमी मोजली जाते."

गेल्या वर्षी सप्टेंबरमध्ये पहिली लाट ओसरण्यास सुरूवात झाली तेव्हा, सरकारने हा मृत्यू कमी झाल्याचे सांगत कोरोना हरवण्यात सरकार यशस्वी ठरल्याचा दावा केला होता ठरले आणि काही निर्बंध हटवण्याच्या निर्णयाचे देखील समर्थन केले‌ होते .पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी गत वर्षी ऑगस्टमध्ये "लोकांचा आत्मविश्वास" वाढवण्यासाठी कोरोना कमी झाल्याचा दावा करत कोरोना विरोधी लढाईत संपूर्ण देश विजयी होईल," असं जाहीरपणे सांगितलं होतं.

वॉशिंग्टनच्या इन्स्टिट्यूट फॉर हेल्थ मेट्रिक्स अँण्ड इव्हॅल्युएशन विद्यापीठाच्या भविष्यवाणी मॉडेल्सनुसार देशातील दैनंदिन मृत्यूची संख्या आता मे २०२१च्या मध्यापर्यंत प्रतिदिन 13 हजार इतकी राहण्याचा अंदाज आहे. ही संख्या सध्याच्या दैनंदिन मृत्यूंपेक्षा चार पट जास्त, असेल असा संस्थेचा अंदाज आहे

पुरेशा चाचण्यांचा अभाव

पहिल्या कोरोना लाटे दरम्यान भारताची काहीच नसलेली करोना चाचणी क्षमता नाट्यमयरित्या वाढली आहे. जागतिक आरोग्य संघटनेचे (डब्ल्यूएचओ) मुख्य शास्त्रज्ञ डॉ. सौम्या स्वामीनाथन यांनी सांगितले की, गेल्या वर्षी या वेळेस देशात प्रतिदिन सुमारे ५०

लाखापेक्षा कमी लोकांची चाचपणी केली जात होती - आता ते दररोज सुमारे 274 दशलक्ष चाचण्या घेत आहेत.

परंतु "ते अद्याप पुरेसे नाही कारण राष्ट्रीय सरासरी पॉझिटिव्हिटीचे प्रमाण 15% आहे.

दिल्लीसारख्या शहरांमध्ये ते 30% किंवा त्याहून अधिक आहे," "याचा अर्थ असा की तेथे बरेच लोक आहेत ज्यांना संसर्ग झालेला आहे आणि केवळ चाचणीच्या क्षमतेमुळे त्यांचा शोध लागला नाही ... त्यामुळे त्यांची परिस्थिती बिकट झाली किंवा अँटीबॉडी तयार झाल्यात तेव्हाच समजेल की किती लोक संक्रमित आहेत."

मिशिगन युनिव्हर्सिटीच्या बायोस्टॅटिक्स आणि एपिडिमोलॉजीचे प्रोफेसर भ्रमर मुखर्जी यांच्या म्हणण्यानुसार कोविड चाचण्या घेण्याची काही कारणे आहेत. सर्वात स्पष्ट म्हणजे एसीम्प्टोमॅटिक रूग्ण (लक्षणं नसलेले रुग्ण त्यांना "सायलेंट इन्फेक्शन" देखील म्हणतात त्यांना संसर्ग झाल्याचे कदाचित कधीच माहित नसते आणि म्हणूनच त्यांची कधीच चाचणी घेतली जात नाही.

वेगवेगळ्या शहरे व राज्यांत वेगवेगळ्या केस रिपोर्टिंग स्ट्रक्चर्स देखील आहेत आणि ग्रामीण भागातही कोविड चाचणीचे कमी प्रमाण आहे . गरीब जनता चाचणी घेण्यासाठी किंवा चाचणी केंद्राकडे जाण्यासाठी वेळ देऊ शकत नाहीत.

मुखर्जी म्हणाले, "कोविडशी संबंधित मृत्यूंचे अचूक वर्गीकरण करण्याच्या समस्येचे सर्व देशांना काही प्रमाणात सामोरे जावे लागले आहे, परंतु मला असे वाटते की भारतात ही समस्या अधिक गंभीर आहे," असे मुखर्जी म्हणाले.

परंतु सेरोलॉजी सर्वेक्षण, रोगप्रतिकारक यंत्रणेतील प्रतिपिंडासाठी एखाद्याची विषाणूची लागण झाल्याचे दर्शविण्याकरिता चाचणी केली जाते, वैज्ञानिकांना किती लोकांना प्रत्यक्षात संक्रमित केले जाऊ शकते याचा एक चांगला उपाय दिला जातो.

मागील राष्ट्रीय सर्वेक्षणातून असे दिसून आले आहे की अशा लोकांची संख्या "नोंदवलेल्या रुग्णांच्या अहवालापेक्षा कमीतकमी २० ते ३० पट जास्त आहे", असे डब्ल्यूएचओचे स्वामीनाथन यांनी सांगितले.

देशातील सार्वजनिक आरोग्य आरोग्याकडे दुर्लक्ष

कोरोना नसताना सामान्य काळातही देशभरातील मृत्यूंपैकी केवळ 86% मृत्यू ही सरकारी यंत्रणेत नोंदविली जातात. आणि नोंदविलेल्या सर्व मृत्यूंपैकी केवळ 22% मृत्यू मृत्यूचे अधिकृत कारण दिले जाते.

भारतातील बहुतेक लोक घरी किंवा इतर ठिकाणी मरण पावतात . मृत्यूच्या वेळी रुग्ण हॉस्पिटलमध्ये नसतात म्हणून डॉक्टर बहुधा मृत्यूचे कारण सांगू शकत नाहीत - हीच एक समस्या आहे जी रुग्णालयाच्या जागेच्या बाहेर नसल्यामुळे दुसर्‍या लाटेत आणखीनच वाढली आहे. कोठेही जायचे नाही, कोविड रूग्ण आता घरी, रुग्णवाहिकांमध्ये, वेटिंग रूममध्ये किंवा क्लिनिक बाहेर मरण्याचे प्रमाण वाढले आहेत, याच कारणामुळे covid-19 त्यांच्या अधिकृत नोंदी होत नाही, असे विश्लेषण कम्युनिटी मेडिसीन चे विशेष तज्ञ डॉक्टर हेमंत शेवडे यांनी केले आहे.

मृत्यूची खरी आकडेवारी न येण्यामध्ये राष्ट्रीय डेटाबेसमधील माहिती गहाळ किंवा मानवी त्रुटी देखील आहेत. मृत्यूच्या कारणांची नोंद न होण्यामध्ये ग्रामीण भाग अग्रेसर आहे.

नॅशनल सेंटर फॉर डिसीज इन्फॉर्मेटिक्स Researchण्ड रिसर्चचे संचालक, जे सरकारद्वारे चालवल्या जाणार्‍या इंडियन काउन्सिल ऑफ मेडिकल रिसर्च (आयसीएमआर) मध्ये आहेत, त्यांनी २०२० च्या लाँसेट जर्नलमधील अहवालात म्हटले आहे राज्य सरकारची हतबलता व्यक्त केली आहे.

ते म्हणाले, "विद्यमान कायद्यानुसार एनसीडीआयआरला संशयित किंवा संभाव्य मृत्यूंबद्दल माहिती राज्यांकडून मिळवणे आवश्यक नाही, म्हणून मृत्यूचे प्रमाण नोंद होत आहे की नाही हे मी सांगू शकत नाही," ते म्हणाले.

मंगळवारपर्यंत भारतात जवळपास 198,000 कोरोनव्हायरस मृत्यूची नोंद झाली आहे. तथापि, मुखर्जींचा अंदाज आहे की कोविड मृत्यूची नोंद दोन ते पाच फँक्टरने कमी नोंदवली आहे म्हणजेच ख-या कोविड मृत्यूची संख्या 990,000 च्या जवळपास असू शकते.

गेल्या काही आठवड्यांमध्ये भारतातील विविध शहरांमध्ये रांगा लावून मोठ्या संख्येने अंत्यसंस्कार आणि मृतदेह दिसून आले आहेत.

खऱ्या कोरोना मृत्यूंची संख्या न येण्यामध्ये मृत्यू झालेल्या रुग्णांचा कोरोनामुळे मृत्यू झाला परंतु मृत्युपूर्वी चाचणी झाली नाही, त्यामुळे खरे कोविड मृत्यू आणि प्रत्यक्ष मृत्यूंची संख्या यामध्ये फरक दिसून येतो असे असे तज्ज्ञांचे मत आहे.

देशाची राजधानीती असलेल्या दिल्लीसह देशातील प्रमुख शहरांमधील अनेक रुग्णालयांना सध्या ऑक्सिजन पुरवठा कमी पडत आहे.मुखर्जी म्हणाले की, कोविड मृत्यूला नोंद करण्याचे खरे आव्हान म्हणजे मृत्यूचे कारण बहुतेकदा मूत्रपिंडाचा आजार किंवा हृदयविकाराचा रोग सांगुन कमी केले जाते, असे मुखर्जी म्हणाले. "म्हणूनच आता बर्‍याच देशांमध्ये यूके आणि अमेरिकेत जास्त मृत्यूची मोजणी, जास्त मृत्यूची गणना केली जात आहे."

दक्षिण दिल्लीतील द इकॉनॉमिस्टचे प्रमुख मॅक्स रोडनबेक यांनी सांगितले की, "दिल्लीत गेल्या आठवड्यात किमान 3000 लोक अंत्यसंस्कारासाठी गेले होते. "दिल्लीत एक स्मशानभूमी आहे, जी पार्कमध्ये एक मोठी जमीन आहे तिथे 100 नवीन अंत्यसंस्काराच्या पायऱ्या बनवत आहे.

मार्चच्या मध्यापासून सुरू झालेली दुसरी लाट राजधानी दिल्लीत तसेच पश्चिम महाराष्ट्रात जोरदार धडकली. महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, उत्तर प्रदेश, कर्नाटक पंजाब मधेही मोठ्या प्रमाणात टाळेबंदी सारखे उपाय दुसरी लाट रोखण्यासाठी केले जात आहेत.

दरम्यान, राज्ये व स्थानिक अधिकारी केंद्र सरकार व परदेशातून वैद्यकीय मदतीची अत्यंत आतुरतेने वाट पाहत आहेत. अमेरिका, ब्रिटेन, फ्रान्स, जर्मनी आणि पाकिस्तान या देशांमध्ये व्हेंटिलेटर आणि ऑक्सिजनसह आवश्यक तेवढी वैद्यकीय उपकरणे पाठवण्याची घोषणा केली आहे.ब्रिटनचे परराष्ट्र सचिव डॉमिनिक रॅब यांनी दिलेल्या माहितीनुसार युनायटेड किंगडमकडून देण्यात आलेल्या मदतीचे पहिले जहाज मंगळवारी भारतात दाखल झाले. "आम्ही सर्व सुरक्षित असल्याशिवाय कोणीही सुरक्षित नाही," असे त्यांनी मालवाहू जहाजाच्या फोटोसह सह ट्वीट केले आहे.

जागतिक आरोग्य संघटनेचे अध्यक्ष टेड्रोस घेब्रेयेसस यांनी भारतातील कोरोना परिस्थिती हृदय पिळवटून टाकणारी असल्याचे म्हटले आहे.टेड्रोस घेब्रेयेसस यांनी सांगितलं की, भारतातील कोरोनाची स्थिती लक्षात घेता जागतिक आरोग्य संघटनेकडून मदत पुरवण्याचं काम सुरू आहे. ऑक्सिजनच्या पुरवठ्यासोबतच पीपीई किट्स आणि इतर साहित्यांची मदत भारताला देण्यात येत आहे.

भारतातील कोरोनाच्या संकटाला नियंत्रित आणण्यासाठी जागतिक आरोग्य संघटनेचे दोन हजारहून जास्त कर्मचारी भारतात काम करत असल्याचं तसेच भारतातील लसीकरणाच्या कार्यक्रमात मदत करत असल्याचं टेड्रोस घेब्रेयेसस यांनी सांगितलं. जगभरातील इतरही अनेक देशांनी भारताला मदत द्यायला सुरुवात केली आहे.