१ मे हा दिवस आंतरराष्ट्रीय कामगार दिन जगभरात साजरा केला जातो, या दिवशी कामगारांच्या , मेहनतीचे श्रमाचे समाजासाठी त्यांच्या योगदानाची प्रशंसा करण्याचा आणि त्यांना ओळखण्याचा हा विशेष दिवस आहे. भारतासह जगातील अनेक देशांमध्ये १ मे रोजी कामगार दिन साजरा केला जातो. त्या दिवशी कामगारांच्या हितासाठी काम करणे आणि कामगारांमध्ये त्यांच्या हक्कांबाबत जागृती करणे हा त्यामागचा मुख्य उद्देश आहे.
कोणत्याही राष्ट्राच्या प्रगतीचा मुख्य भार कामगार वर्गाच्या खांद्यावर असतो. कामगार वर्गाच्या मेहनतीच्या जोरावरच राष्ट्राची प्रगती होते. पण भारतातील कामगार वर्ग अजूनही कामगार कल्याणाच्या सुविधांसाठी आसुसलेला आहे. आपल्या देशात आजही कामगारांचे शोषण सुरू आहे. काळाच्या ओघात कामगार दिनाबाबत कामगार वर्गात आता विशेष उत्साह राहिलेला नाही. वाढती महागाई आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्यांमुळे कामगारांचा उत्साहही कमी झाला आहे. कामगार दिन हा जगातील सर्व कामगार आणि कामगारांना समर्पित आहे. या वेळी आंतरराष्ट्रीय कामगार दिन 2024 ची थीम सामाजिक न्याय आणि सर्वांसाठी योग्य कार्य आहे. याशिवाय इतरही अनेक मुद्दे ठेवण्यात आले आहेत. या थीमचा उद्देश कामगारांच्या प्रतिष्ठेची काळजी घेणे आणि त्यांना कामासाठी शांत वातावरण प्रदान करणे आहे.
मजूर हा शब्द आहे जो त्याच्या उच्चारात सक्ती दर्शवतो. आजही कष्टकरी मजुराची अवस्था बिकट आहे. जगामध्ये
असा एकही देश नाही जिथे कामगारांची स्थिती सुधारली आहे. भारतात, १ मे १९२३ रोजी चेन्नई येथे १ मे हा मद्रास दिवस म्हणून साजरा करण्यात आला. याची सुरुवात भारतीय मजदूर किसान पक्षाचे नेते कॉम्रेड सिंगारावेलू चेत्यार यांनी केली होती. भारतातील मद्रास उच्च न्यायालयासमोर मोठे निदर्शने करण्यात आली आणि एक ठराव संमत करून हा दिवस भारतातही कामगार दिन म्हणून साजरा करण्यात यावा आणि या दिवशी सुट्टी जाहीर करण्यात यावी असे मान्य करण्यात आले. सध्या भारतासह जवळपास 80 देशांमध्ये 1 मे रोजी कामगार दिन साजरा केला जातो. गावांमध्ये लोकांचा शेतीकडे कल कमी होत आहे.त्यामुळे मोठ्या प्रमाणात लोक मजूर म्हणून शहरांमध्ये स्थलांतरित होतात. त्यांच्या राहण्याची योग्य व्यवस्था नसल्यामुळे त्यांना कोणतेही काम मिळू शकत नाही. पण आर्थिक दुर्बलतेमुळे शहरांमध्ये राहणारा कामगार वर्ग कसा तरी तिथे टिकून राहतो. झोपडपट्टीत राहणाऱ्या मजुरांना शौचालयात जाण्यासाठीही तासनतास रांगेत उभे राहावे लागते. झोपडपट्टी वस्त्यांमध्ये दिवाबत्तीची सोय नाही. ना पिण्याचे स्वच्छ पाणी, ना स्वच्छ वातावरण. शहरातील घाण नाल्यांभोवती झोपडपट्टीत राहणारे गरीब मजूर किती नरक जीवन जगत आहेत. याची कल्पनाही कोणी करू शकत नाही. पण हे आपले नशीब मानून जीवन जगत असतात व मालकांना आपल्या कष्ट करणाऱ्या कामगारांची फारशी दखल घ्यावी यांची काही गरज वाटत नाही
आज आपल्या देशात सर्वात जास्त अत्याचारित आणि उपेक्षित व्यक्ती म्हणजे कामगार वर्ग. कामगारांचे ऐकायला देशात कोणी नाही. कारखान्यात काम करणाऱ्या कामगारांवर नेहमीच अशी धमकी असते की मालक त्यांना कामावरून काढून टाकेल. कारखान्यांमध्ये काम करणाऱ्या कामगारांना निर्धारित वेळेपेक्षा जास्त काम करावे लागते. विरोध केल्यास कामावरून काढून टाकण्याची धमकी दिली जाते. मजुरांना कारखानदाराच्या अटी व शर्तींवर मजबुरीने काम करावे लागत आहे. अनेक कारखान्यांमध्ये कामगारांना धोकादायक काम करायला लावले जाते त्यामुळे त्यांना अनेक प्रकारचे आजार होतात. कारखान्यांमध्ये कामगारांना पुरेशा वैद्यकीय सुविधा, पिण्याचे शुद्ध पाणी किंवा विश्रांतीची सुविधाही दिली जात नाही. आपल्या देशातील मजूर दिवसेंदिवस गरीब होत चालला आहे. उदरनिर्वाहासाठी रात्रंदिवस धडपडणाऱ्या मजुराला पराकोटीचा संघर्ष करावा लागत असून स्वातंत्र्याच्या इतक्या वर्षात देशात खूप काही बदलले असले तरी. पण कामगारांच्या परिस्थितीत आजही बदल झालेला नाही, मग कामगार वर्गाने कामगार दिन का साजरा करायचा? देशातील सर्व राजकीय पक्षांनी आपापल्या कामगार संघटना स्थापन केल्या आहेत. त्यांचा पक्ष कार्यकर्त्यांच्या हितासाठी काम करतो, असा दावा सर्वच पक्ष करतात. पण हे नुसते ऐकायला चांगले वाटत असले तरी वास्तव याच्या अगदी उलट आहे हे लक्षात घेणे गरजेचे असून महात्मा गांधी म्हणाले होते की, देशाची प्रगती ही त्या देशातील कामगार आणि शेतकऱ्यांवर अवलंबून असते. मालक अजूनही मालकच राहतो. मजूर निराधार होतो. या कारणास्तव भारतातील कामगारांची स्थिती चांगली नाही. आपल्या देशातील सरकारही कामगारांच्या हितासाठी खूप बोलतं. अनेक योजना आणि कायदे बनवतो. पण जेव्हा त्यांची अंमलबजावणी करण्याची वेळ येते तेव्हा प्रत्येकजण इकडे-तिकडे पाहू लागतो. हे कटू वास्तव आहे