Fact Check | कोविड नियंत्रणासाठी योगी आदित्यनाथ सरकारचा टाईम मासिकानं गौरव केला का?
`खोटं बोला पण रेटून बोला,` असा भाजपचा मुलमंत्र आहे. भाजप शासीत राज्यांमधे प्रोपोगंडा नवा नसतो. अलिकडेच उत्तरप्रदेशातील आदित्यनाथ सरकारचे कोविड नियंत्रणाच्या कामाची दखल घेऊन जगप्रसिध्द टाईम मॅगेझिनं गौरव केल्याचं उत्तर प्रदेश सरकारनं जाहीर केलं. त्यानंतर तमाम गोदी मिडीयाच्या वतीनं या वृत्ताचा गवगवा करण्यात आला. प्रत्यक्षात ही रिपोर्ट नसून योगी सरकारनं प्रचारासाठी टाईम मॅगेझिनला दिलेली जाहीरात असल्याचं मॅक्स महाराष्ट्राच्या फॅक्टचेक मधे सिध्द झालं.
व्हायरल पोस्ट्स :
काय आहे प्रकरण :
6 जानेवारी रोजी झी न्यूज, न्यूज 18 यूपी, एबीपी गंगा आणि टीव्ही 9 भारतवर्ष यांनी बातमी दिली की टाईमने योगी आदित्यनाथ सरकारच्या कोरोना नियंत्रणावरील कामाचे कौतुक केले. ते 21 डिसेंबर च्या टाईम मासिकाच्या भारतीय आवृत्तीत प्रकाशित झालेल्या रिपोर्टचा संदर्भ देत होते. विशेष म्हणजे रिपोर्ट प्रसिध्द होण्यापूर्वीच हा मजकुर असलेली पानं डिसेंबर महीन्यातच उत्तर प्रदेशमधील पत्रकारांना शासकीय पत्रकार परिषदेत पाठविला होती.
तीन पानांच्या टाईमच्या जाहिरातीमध्ये नमूद केले गेले होते की आदित्यनाथांच्या "उत्कृष्ट आणि कार्यक्षम" कोविड व्यवस्थापन मॉडेलने कोविड मृत्यूची संख्या भारतातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेल्या राज्यातील 1.3 टक्क्यांपर्यंत खाली गेली आहे. "नकारात्मक परिस्थितीत सकारात्मक असणे हे मूर्खपणाचे नाही, ते नेतृत्व आहे," असे जाहीर "उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्यापेक्षा इतर कोणताही नेता कोरोना नियंत्रणात सक्षम नाही."
आदित्यनाथांवर टाईमचे कौतुक झाल्याचे जाहीर करीत अनेक भारतीय प्रसारमाध्यमेंना योगींचा गोडवा गात स्तुतीसुमनं उधळली. मॅक्स महाराष्ट्रानं यांसदर्भात फॅक्टचेक केलं असताना हा रिपोर्ट नसून उत्तरप्रदेश सरकानं पैसे देऊन टाईमधे जाहीरात प्रसिध्द केली आहे.
आदित्यनाथ यांच्या कार्यालयानेच 15 डिसेंबर रोजी या जाहिरातीबद्दल प्रथमच ट्विट करुन बढाई मारली होती आणि त्यास टाईमचा "अहवाल" असे म्हटले होते.
योगींनी ट्विट केल्यानंतर ताबडतोब अनेक लोकप्रिय सोशल मीडिया खात्यांनी बनावट या बातम्या पसरविल्या. त्यामध्ये उत्तर प्रदेशातील भारतीय जनता पक्षाचे अध्यक्ष स्वतंत्र देव सिंह आणि बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंजचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी आशिष चौहान यांच्या खात्यांचा समावेश होता.
नव्या वर्षाच्या सुरवातीला या जाहीरातीचा रिपोर्ट सांगात अनेक टीव्ही न्यूज चॅनेल्सवर पेड जाहीरात रिपोर्ट असल्याचं सांगत ``उत्तर प्रदेशासाठी अभिमानास्पद" असं प्रचारतंत्र सुरु होतं.
6 जानेवारी रोजी न्यूज 18 यूपीने टाइम्स मासिकाने आदित्यनाथ यांच्या नेतृत्वात आणि त्याच्या साथीच्या (साथीच्या रोगाचा) आजार हाताळण्यासंबंधीच्या "सक्रिय दृष्टिकोन" ची प्रशंसा कशी केली याकडे लक्ष वेधले. "योगीच्या अविश्वसनीय प्रयत्नांचे केवळ देशातच कौतुक होत नाही तर ते जगभर गाजतात," असे अँकरने उद्गार काढले.
"टाइम मासिकाने यूपीचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ सरकारच्या कार्याचे कौतुक केले," झी न्यूजने सांगितले की, आता त्यांची कृती जगाला मान्य झाली आहे.ज्या वाहिन्यांनी ही बातमी चालविली आहे त्यांना टाईम मासिकाचे मुख्यमंत्री सीएम आदित्यनाथ यांच्यावर टीका केली आहे.
गंमत म्हणजे, झी न्यूज विसरला आहे की काही महिन्यांपूर्वी तिने टाईम मासिकाच्या 'अँटी इंडिया कॅम्पेन' वर 'ताल ठोक के' कार्यक्रम केला होता. कोविड हाताळण्यासाठी भारत तयार होण्याच्या तयारीवर टाईमच्या एका लेखात मुख्यमंत्री-आदित्यनाथ यांनी सरकार पुरस्कृत चुकीची दिली होती. या लेखात असे म्हटले आहे की "पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या भारतीय जनता पक्षाच्या निवडून आलेल्या अधिका्यांनी अप्रमाणित कोरोना उपचारांना प्रोत्साहन दिले आहे आणि ते पुढे गेले आहेत," उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी योगाच्या सहाय्याने कोविड -१९ आणि इतर आजारांवर मात करता येऊ शकते असे सुचवले. ".
खरं तर टाईम मॅगेझिननं, आदित्यनाथ सरकारने नोव्हेंबर २०२० मध्ये "मुस्लिमविरोधी षडयंत्र सिद्धांतावर आधारित" लव्ह जिहाद "कायदा जाहीर केल्याबद्दल मुख्यमंत्र्यांना" कट्टर हिंदू राष्ट्रवादी साधू "असे संबोधून टीका केली होती.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना मुखपृष्ठावर "इंडियाज डिव्हायडर इन चीफ" असे संबोधल्यानंतर मे 2019 मध्ये या प्रकाशनात राष्ट्रवादी भाजपप्रेमींमधे नाराजी पसरली होती. आदित्यनाथांची टाईमने जाहीरातीतून स्तुती केल्यानंतर कोणत्याही टीव्ही वृत्तवाहिन्यांनी टाइम "रिपोर्ट" मध्ये बायलाइन आहे की नाही याची नोंद घेतली गेली नाही किंवा हा रिपोर्ट आहे की जाहीरात हे तपासून पाहीले नाही.
आदित्यनाथ सरकारची टाईम अ‍ॅडव्हर्टाईज खरं तर डिसेंबरच्या सुरुवातीला पत्रकारांना पाठवलेल्या एका सविस्तर प्रेस नोटची एक छोटी आवृत्ती आहे. यात सरकारच्या कोविड कामाबद्दल स्तुतीसुमनं उधळली होती. त्यानंतर आदित्यनाथ सरकारने प्रसिद्धीपत्रकाची वेळोवेळी काही भारतीय प्रकाशनात प्रकाशित केले गेले.
राजस्थान, दिल्ली, उत्तर प्रदेश आणि गुजरातमध्ये प्रकाशित झालेल्या इंग्रजी वृत्तपत्र फर्स्ट इंडियावर प्रथम प्रकाशित झाले आणि झीचे माजी कार्यकारी जगदीश चंद्र यांनी व्यवस्थापन व संपादन केले. फर्स्ट इंडियाच्या 5 डिसेंबरच्या पानावरील अहवालात टाईममधील जाहिरातींशी उल्लेखनीय साम्य आहे. "कोविड-१९ हा अदृश्य शत्रूशी सीएम योगींनी कसा सामना केला!" हे शीर्षक आहे, या संपूर्णभाषणामध्ये असे म्हटले आहे: "नकारात्मक परिस्थितीत सकारात्मक बनणे काहीच नाही." हिच लीडरशिप आहे. "
डेली गार्डीयन नावाच्या आणखी एका इंग्रजी पेपरने 9 डिसेंबर रोजी दिलेल्या वृत्तानुसार पुन्हा कबुली दिली. एकेकाळ प्रतिस्पर्धी आणि तपास पत्रकारितेसाठी प्रसिद्ध असलेल्या मासिकाच्या कर्मचार्‍यांनी आदित्यनाथ सरकारवर स्तुतीसुमने उधळल्याचे मॅक्स महाराष्ट्राच्या पाहणीत स्पष्ट झालं.
आदित्यनाथ सरकारच्या पीआरगीरी याचदरम्यान उघड झालेली नाही. यापूर्वी हाथरस सामुहीक बलात्काराच्या घटनेनंतर देशभरातून योगींवर टिका झाली. ती टिका टाळण्यासाठी योगींनी मुंबई सारख्या शहरात मुच्युअल पीआर कंपनी नेमून हा सामुहीक बलात्कार नाही अशा प्रकारचे प्रसिध्दी पत्रक पाठवले होते. याचा सर्वथरातून निषेध झाला होता.
महाराष्ट्र आणि उत्तरप्रदेश या दोन्ही राज्यात पत्रकारीता करणाऱ्या दि डायलॉगच्या संपादिका कांचन श्रीवास्तव यांच्याशी आम्ही संपर्क साधला असता त्या म्हणाल्या, उत्तर प्रदेशात पत्रकारीत सत्ताधाऱ्यांच्या वळचणीला गेली आहे. त्यामुळे सरकार सांगेल त्यापध्दतीच्या बातम्या प्रसिध्द केल्या जातात. कोविड काळात केंद्र सरकारबरोबरच राज्य सरकारांची सुरवातीच्या काळात त्रेधातिरपीट उडाली होती. उत्तर प्रदेशात कोरोना नियंत्रणाचे काम चांगले झाले असले तरी ते घन लोकसंख्या असलेल्या महाराष्ट्राशी तुलना होऊ शकत नाही. समाजमाध्यमं आणि प्रसारमाध्यमांचा वापर करुन योगी आदित्यनाथ यांची प्रतिमा जगात प्रसिध्द करण्याचा प्रयत्न होत आहे. टाईम मधील ती जाहीरात याच प्रयत्नाचा एक भाग होती. भविष्यात भाजपकडून योगींना पंतप्रधान पदाचा उमेदवार म्हणुन प्रोजेक्ट करण्याच्या पूर्वतयारीचा हा भाग असून शकतो, असे कांचन श्रीवास्तव यांनी मॅक्स महाराष्ट्रशी बोलताना सांगितले.
उत्तरप्रदेशात आतापर्यंत ५ लाख ९३ हजार कोरोना रुग्ण आढळून आले असून यातील ५ लाख ७४ हजार बरे झाले असून कोरोनामुळे मृत्यू झालेल्याची संख्या ८,४९५ इतकी आहे.
निष्कर्षः
बातमी आणि अहवाल पेड करुन प्रसिध्द करणं हे पत्रकारीतेच्या तत्वांचा भंग असून अशा प्रकारची जाहीरात सरकारी माध्यमं आणि खुद्द मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी सोशल मिडीयातून प्रसिध्द करणं चुकीचं आहे. सोशल मिडीयावरील वाचकांना प्रायोजित बातमी समजनं कठीण आहे, हे समजण्यासारखे आहे की सोशल मीडिया वापरकर्ते अहवाल आणि प्रायोजित सामग्रीमधील फरक करण्यात अपयशी ठरू शकतात परंतु मुख्य प्रवाहातील माध्यमांना 'बातमी' म्हणून जाहिराती दाखवणे अक्षम्य आहे. सर्व तपासणी आणि पाहणी केल्यानंतर योगी आदित्यनाथ याचं कौतुक करणारा टाईमचा अहवाल हा पेड न्युजचा प्रकार असल्याचा सिध्द झालं आहे.