मातृत्वाच्या नव्या मार्गाची पहाट...!

सजीवाच्या उत्पत्तीमध्ये प्रजनन हा अविभाज्य घटक आणि अतुलनीय घटक आहे. नरमादीच्या संयोगातून प्रजनन होते, यामध्ये नरमादी तितकेच महत्वाचे राहते. परंतु संयोगानंतर मादी महत्वाचा घटक राहतो, कारण मादीच्या उदरामध्ये गर्भधारणा होते, गर्भ वाढला जातो. काय म्हणावं निसर्गाला कारण निर्मितीचा किमयागार जीवाला जीव देण्याचं जन्माला घालण्याचा मान स्त्रीला देतो. अगदी वयात आल्यावर मुलींच्या शारिरीक मानसिक बदल प्रामुख्याने मुलांपेक्षा जास्त होतात. कारण मुलींच्या उदरातील गर्भाशयात बीजाअंडाच्या निर्मितीमुळे मुलीला मासिक धर्म म्हणजेच पाळी सुरू होते. पण 5 %मुलींना गर्भाशयच नसतं, गर्भाशयाविना स्त्री..? मग लग्न, संसार आणि मुलं शक्य तरी कसं? असे एकना अनेक प्रश्न या प्रश्नापेक्षा महत्वाचे इतर स्त्रिया बरोबरीनं तिची मातृत्वाची ओढ आणि जगात मातृत्वाला कशाचीच तोड नाही. म्हणूनच मातृत्वापासून कोणीही वंचित राहू नये, यासाठी पुण्यातील गॅलकसी हॉस्पिटलमध्ये एक नवा अध्याय लिहिला गेला. आईचा गर्भ मुलीला यशस्वीरित्या बसवला गेला. महत्वाचं म्हणजे या २३ वर्षीय मुलीला जन्मापासून गर्भ नव्हता. त्यामुळे ही गर्भाशय प्रत्यारोपणाची प्रक्रिया किचकट असेल याची कल्पना न केलेली बरी.

निसर्गाने स्त्रीला मातृत्व दिलं, पण काहीजणींना गर्भधारणेला अडचणी येताहेत, यावर पुण्यातल्या गेलेक्सी केअरच्या डॉक्टरांनी अशा वंचित स्त्रियांना मातृत्व प्राप्त करुन देण्याची संधी शोधली. भारतातील पहिली गर्भाशय प्रत्यारोपणाची यशस्वी शस्त्रक्रिया झाली. स्त्रीरोगतज्ज्ञच्या टीमच्या 9 तासांच्या अथक प्रयत्नानंतर एक मुलीला वयाच्या 23 व्या वर्षी गर्भाशय मिळालं, त्या मुलीला सुखावणारी जितकी ही गोष्ट आहे तितकेच त्यामुलीचे भाग्यही थोर आहे. कारण गर्भाशय दाती तिची आई आहे, ज्या गर्भात ती वाढली त्याच गर्भाशयामध्ये आता तीच मुलं वाढणार आहे. एका आईनं 23 वर्षापूर्वी मुलीला जन्माला घातलं आणि 23 वर्षानंतर एका स्त्रीत्वाला पुन्हा जन्म दिला. ज्या डॉक्टरांनी हे कौशल्य दाखवलं ते खरंच त्यादोघींसाठी आणि विशेषतः ज्यांच्या गर्भाशयात अडचणी आहेत, अशांसाठी 'देव' आहेत. विशेष म्हणजे पाहिल्या यशस्वी प्रत्यारोपणानंतर दुसऱ्याच दिवशी दुसऱ्या एका महिलेची गर्भाशय प्रत्यारोपणाची शस्त्रक्रिया यशस्वीरित्या पार पडली. या महिलेला गर्भाशय असून देखील गर्भधारणा होत नव्हती, तिला आता वर्षेभरानंतर मातृत्वाची संधी प्राप्त होणार आहे. वैद्यकशास्त्राने भरारी घेतली त्यामुळे हे शक्य झाले आहे. अनेक महिलांना गर्भधारणा होण्यासाठी अडचणी येतात. यामध्ये ताणतणाव आणि जीवनशैली अशी कारण आहेत. आता याला पर्याय उपलब्ध झाला आहे तो गर्भाशय प्रत्यारोपणाचा.

गेलेक्सी केअर फरर्टीलिटी सेंटरचे संचालक डॉ शैलेश पुणतांबेकर यांच्या नेतृत्वाखालीही प्रत्यारोण शस्त्रक्रिया झाली आणि अजून तात्काळ 21 गर्भाशय प्रत्यारोपणासाठी 'वेटींग लिस्ट'मध्ये असल्याचे पुणतांबेकरांनी सांगितले. सुखद बाब म्हणजे गर्भाशय दात्यादेखील उपलब्ध होताहेत. देशातली पहिली शस्त्रक्रिया असल्याने पुण्यात आणखी एक क्रांती घडली. परंतु यामध्ये विशेष कौतुक वाटते ते डॉक्टराच्या टीमचे. कारण गर्भाशय प्रत्यारोपणच्या प्रयोगाला शासन मान्यता मिळत नव्हती. वैद्यकीय शिक्षण मंत्री गिरीश महाजन, सरकारी वैद्यकीय अधिकारी आणि गेलेक्सी केअरचे डॉक्टरांच्या सहातासांच्या बैठकीनंतर या गर्भाशय प्रत्यारोपणाला परवानगी मिळाली आणि शासनानं दाखवलेला विश्वास डॉक्टरांनी सार्थ ठरवला.

खरं-तर मुलं झाली, की पाळी नकोच वाटते स्त्रियांना. मग गर्भाशय काढून टाकण्याचा कल ग्रामीण भागातील स्त्रियांचा असतो, पण असे ज्याला गर्भाशय नको आहे किंवा देयच आहे असे गर्भाशय गरजवंत स्त्रीला लाभू शकते आणि या शत्रक्रिया इतर अवयवाच्या प्रत्यारोपणासारखीच असून यासाठी येणारा खर्च देखील हृद्यप्रत्यारोपणासाठी येतो तितकाच आहे. कालावधीही तीन आठवाड्यांचाच आहे, त्यामुळे आता आई होण्याचा मार्ग आणखीन सुलभ झाला असून तितकासा अशक्य कठीण राहिला नाही.

बाईला गर्भधारणा होत नव्हती, तेव्हा दत्तक घेण्याचा पर्याय उपलब्ध झाला. वैद्यकशास्त्रातील संशोधनाने टेस्टट्यूब बेबी आणि सरोगसी हे पर्याय उपलब्ध झाले. सध्या सरोगसीचा पर्याय सर्रास वापरला जातो. अनेकांना याचा लाभ झाला, पण यामध्ये फार मोठी अर्थव्यवस्था दडली होती. अगदी गुंडांच्या टोळक्यासारख्या सरोगसी करणाऱ्या महिलांच्या टोळ्या आहेत. त्यामुळे फायदा आला, की तोटा पण येतोच. पण आता गर्भाशय प्रत्यारोपण या अशा तोट्याना छेद देईल, त्याबाबत आशा आहे. कारण सरोगसीमध्ये अनेक दापत्याना अशा महिलानी पैशासाठी भरडलं आहे. पण यामध्ये अनेक महिलांनी प्रामाणिकपणे सरोगसी केली आहेतच की, पण सध्या सरोगसीमुळे आईपण विकाऊ वाटत होतं. ते आता थेट प्रतारोपणामुळे नाही वाटणार, ही आशा आहे. त्याबरोबर गर्भाशय प्रत्यारोपण प्रक्रियेतदेखील पूरक कायदा होणे अपेक्षित आहेत, ज्यामुळे सरोगसी टोक्यासारख्या टोळ्या यात तयार होणार नाहीत.