कोरोनाकाळातील ग्रामीण भागाची 'आरोग्य व्यवस्था'

पहिल्या लाटेत कोरोनाचा प्रादुर्भाव फक्त शहरांमध्ये अधिक पाहायला मिळाला. त्यामुळे त्यावेळी शहरातील लोकं ग्रामीण भागात येताना पाहायला मिळत होते. मात्र दुसऱ्या लाटेत ग्रामीण भागात रूग्णांची संख्या मोठ्याप्रमाणात वाढायला लागली,आणि यातूनच ग्रामीण भागातील आरोग्य व्यवस्थेची खरी परिस्थिती समोर आली.

कोरोनाच्या दुसऱ्या लाटेत ग्रामीण भागातील गाव,वस्त्या आणि तांड्यांपर्यंत कोरोना जाऊन पोहचला आहे. मात्र अशावेळी शासनाची आरोग्य व्यवस्था त्यांच्यापर्यंत पोहचत नसल्याचं समोर आलं आहे. अनेक गावांमध्ये असलेले आरोग्य उपकेंद्र बंद आहे. घरात रुग्ण पॉझिटिव्ह निघाल्यावर इतरांना चाचणी करण्यासाठी दहा-दहा किलोमीटरचा प्रवास करावा लागतोय.

त्यातच ग्रामीण भागात लोकांमध्ये कोरोनाबाबत असलेले गैरसमज आणि भीतीमुळे ते समोर यायला तयार नाहीत. तर दुसरीकडे आरोग्य विभाग सुद्धा त्यांच्यापर्यंत पोहचत नसल्याचं अनेक ठिकाणी पाहायला मिळत आहे.

औरंगाबादच्या चिंचोली गावात 17 रुग्ण पॉझिटिव्ह निघाले, मात्र आरोग्य विभागाने एक दोन वेळा भेट देऊन बाकी काम कागदोपत्री करून घेतल्याच गावातील ग्रामस्थ सांगतात. यावेळी बोलताना कळसकर नावाचे व्यक्ती म्हणतात की, जेव्हा आमच्या गावात कोरोना रुग्ण निघू लागले, त्यावेळी त्यांच्या संपर्कात आलेल्या इतरांची चाचणी करणं गरजेचं होतं. मात्र गावात किंवा ग्रामपंचायतमध्ये अशी कोणतीही सुविधा नव्हती. त्यामुळे दुचाकीवरून दोन-दोन जणांना 5 किलोमीटरवर असलेल्या उपजिल्हा रुग्णालयात चाचणी करावी लागते.

यावेळी दुचाकीवरून प्रवास करताना दोघांपैकी एक पॉझिटिव्ह निघाला तर दुसऱ्याला लागण होण्याची भीती होती. पण पर्याय नसल्याने जावंच लागत असल्याचे कळसकर म्हणतात.

बोगस डॉक्टर वाढले!

गावांमध्ये आरोग्य विभाग पोहचत नसल्याचा फायदा घेत अनेक बोगस डॉक्टर दवाखाने उघडून बसले आहेत. मराठवाड्यासह औरंगाबाद जिल्ह्यात कोणतेही पदवी नसतात उपचार करणारे अनेक बोगस डॉक्टर असेच आपलं दुकान मांडून बसले आहेत. डॉक्टरची डिग्री सोडा साधं ग्रामपंचायत आणि जिल्हापरिषदची ना हरकत प्रमाणपत्र नसलेले हे डॉक्टर गाव-खेड्यात कोरोना संशयित रुग्णांवर बिनधास्तपणे उपचार करतायत.

एकट्या औरंगाबाद जिल्ह्यात आशा बोगस डॉक्टरांची संख्या 200 पेक्षा जास्त आहे. विशेष म्हणजे यातील जवळपास सर्वच बोगस डॉक्टर हे बाहेरील राज्यातील आहे. खास करून पश्चिम बंगालमधून आलेल्या बोगस डॉक्टरांची संख्या अधिक आहे.

अशाच बोगस डॉक्टरांपैकी एक म्हणजे औरंगाबादच्या पैठण तालुक्यातील बालानगर गावातील डॉक्टर विश्वास एक आहे. विशेष म्हणजे लोकांना आपल्यावर विश्वास बसावा म्हणून, या बंगाली डॉक्टरने आपलं नाव सुद्धा विश्वास ठेवून घेतलं.

डॉ. विश्वास हा बालानगरमध्ये गेल्या 17 वर्षांपासून ठाण मांडून बसला आहे. अनेकदा राजकीय हस्तक्षेपमुळे कारवाई झाली नाही. तर काहीवेळा कारवाईची माहिती मिळताच हा बोगस डॉक्टर दवाखाना बंद करून पळ काढायचा. सद्या कोरोना काळात सुद्धा ताप, सर्दी,खोकल्या असलेल्या कोरोना संशयित रूग्णांवर पॅरिसीटेमॉल सारख्या गोळ्या देऊन हा डॉक्टर बिनधास्तपणे उपचार करतोय.

14 मे रोजी या बोगस डॉक्टर डिग्री नसताना कसा लोकांवर उपचार करतोय हे मॅक्स महाराष्ट्राने महाराष्ट्रासमोर आणलं होतं, त्यानंतर आरोग्य विभागाने बातमीची दखल घेत कारवाई करण्यासाठी छापा सुद्धा मारला. मात्र गावातील काही राजकीय लोकांच्या मदतीने डॉक्टर आणि गावकऱ्यांनी आरोग्य विभागावर हल्ला चढवत डॉक्टरला पळवून लावलं. ज्या नंतर शासकीय कामात अडथळा प्रकरणी त्यांच्यावर गुन्हा दाखल करण्यात आला आहे.

औरंगाबाद जिल्ह्यात असे डॉक्टर विश्वास एक नाही,तर गावखेड्या पासून तांड्यापर्यंत असे बोगस डॉक्टर वर्षानुवर्ष ठाण मांडून बसले आहेत. ग्रामीण भागात जसा कोरोना वाढू लागला तसा या लोकांचा गल्ला सुध्दा वाढत आहे. कोरोनाच्या भीतीने ग्रामीण भागातील नागरिक शासकीय किंवा चांगल्या दवाखान्यात जाण्यास टाळाटाळ करतायत आणि याचाच फायदा घेत हे बोगस डॉक्टर आता कोरोना संशयितांवर सुद्धा उपचार करतायत.

औरंगाबादच्या पैठण तालुक्यातील पान रांजणगाव येथील बंगाली डॉक्टर थेट इंजेक्शन आणि सलाइन सुद्धा लावतो. एवढच नाही तर रुग्णाला पाहून कोरोना आहे की नाही हे सुद्धा मला कळत असल्याचा दावा करतो. असे बोगस डॉक्टर मराठवाड्यातील अनेक जिल्ह्यात गेल्या कित्येक वर्षांपासून आहे, मात्र आरोग्य विभागाच्या हलगर्जीपणामुळे त्यांच्यावर कोणतेही कारवाई होत नाही. पण किमान कोरोना सारख्या काळात त्यांना लगाम घातला नाही तर, भविष्यात ग्रामीण भागात कोरोना रुग्ण वाढीत या बंगाली डॉक्टरांचा खारीचा वाटा राहील हे मात्र निश्चित.

मॅक्स महाराष्ट्र इम्पॅक्ट!

ग्रामीण भागातील बोगस डॉक्टरांचा मॅक्स महाराष्ट्राने भांडाफोड केला होता. याची दखल आरोग्य विभागाने तत्काळ आशा बोगस डॉक्टरांवर कारवाई करण्यास सुरुवात केली आहे. तर काही डॉक्टर बातमी लागल्यानंतर आपले हॉस्पिटल बंद करून फरार झाले आहेत.

गावकऱ्यांच पाठबळ!

ग्रामीण भागात बोगस डॉक्टरांना स्थानिक राजकीय लोकांची मदत मिळत असल्याने, त्यांच्यावर सहसा कारवाई होत नाही. त्यामुळे या डॉक्टरांची हिम्मत वाढत आहे. अनेकदा त्यांच्या चुकीच्या उपचारामुळे अनेकांना नाहक त्रास सहन करावा लागल्याच्या अनेक घटना समोर आल्या आहेत.

कोणतेही डिग्री नाही!

कोणत्याही डॉक्टरला जेव्हा रुग्णालय सुरू करायचं असते, त्यावेळी त्याच्याकडे महाराष्ट्र मेडिकल काउंसिल,जिल्हापरिषदची परवानगी लागते. मात्र ग्रामीण भागात ठाण मांडून बसलेल्या बोगस डॉक्टरांकडे अशी कोणतीही परवानगी घेतल्याचं आढळून येत नाही.

कमी दरात उपचार!

ही सर्व बोगस डॉक्टर ग्रामीण भागात उपचार करताना कमी पैसे घेतात. कारण स्वतः जवळ असलेले ( एकाच वेळी मेडिकलवरून आणून ठेवलेले औषध ) रूग्णांना देतात. त्यामुळे कमी दरात उपचार होत असल्याने नागरिक सुद्धा याच डॉक्टरकडे उपचारासाठी जातात.

चुकीच्या उपचारामुळे रूग्णाचा मृत्यू!

गेल्यावर्षी बोगस डॉक्टरच्या चुकीच्या उपचारांमुळे ठाण्यातील डायघर येथील अंकित पाटील याचा मृत्यू झाल्याची घटना समोर आली होती. अंकित याला पोटदुखीचा त्रास झाल्याने तो शीळफाटा येथील डॉ. खान यांच्या बुरहानी क्लिनिकमध्ये गेला होता. उपचारादरम्यान प्रकृती बिघडल्याने मित्राने त्यास काळसेकर रुग्णालयात उपचारासाठी नेले. मात्र, डॉक्टरांनी मृत घोषित केले. पुढे चौकशीत डॉ. खान याची सर्व वैद्यकीय प्रमाणपत्रे बनावट असून,चुकीच्या उपचाराने अंकीतचा मृत्यू झाल्याचं समोर आलं.

ग्रामीण भागात काय आहे परिस्थिती!

ग्रामीण भागात बोगस डॉक्टर वाढण्याचे आणि आरोग्य विभागाची परिस्थिती जाणून घेण्यासाठी आम्ही औरंगाबाद जिल्ह्यातील काही गावांमध्ये जाऊन माहिती घेण्याचा प्रयत्न केला. त्यात सर्वात आधी आम्ही औरंगाबादच्या लोहगाव येथे गेलो. गावातील बस स्टँड पासून काही अंतरावर एक डॉ. ठाकूर नावाच्या बंगाली डॉक्टरचा दवाखाना पाहायला मिळालं.

दवाखान्यात काही लोकं नंबर लावून बसले होते. तर काहींना डॉक्टर तपासात होते. दवाखान्याच्या समोरच असलेल्या एका खोलीत पलंगावर झोपलेल्या काही रुग्णांना सलाईन सुद्धा लावण्यात आली होती. आम्ही रुग्ण म्हणून गेलो आणि ताप, खोकला, सर्दी झाल्याचे कोरोनाचे सर्व लक्षण सांगितल्यानंतर डॉक्टरने घाबरण्याचं कारण नसल्याचं सांगत, Sarfix-200 Lb, niec ,pacimol 500 ह्या गोळ्या दिल्या.

सोबतच एक इंजेक्शन घेण्याचा सल्ला सुद्धा डॉक्टरने दिले. दवाखान्यात कोणतेही वैद्यकीय सर्टिफिकेट नव्हते. तसेच बाहेर सुद्धा दवाखाना नावाचा फलकही नव्हता. याबाबत विचारले असता डॉक्टरने बोलण्याच टाळलं. मात्र परवानगी अजून मिळाली नाही, लवकरच मिळेल असं म्हणत त्याने आमच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष केलं.

हा डॉक्टर ठाकूर गेल्या सात-आठ वर्षांपासून या गावात ठाण मांडून बसला आहे.एवढच नाही तर बऱ्याच वेळा त्याच्यावर कारवाई होऊन गुन्हा दाखल सुद्धा करण्यात आला आहे. पण जामीन होताच तो पुन्हा आपलं रुग्णालय सुरू करतो.

पण गावातील आरोग्य उपकेंद्र नेहमीच बंद असते, त्यामुळे रात्री-बेरात्री उपचार करणारा हा बोगस डॉक्टर आता गावकऱ्यांसाठी मसीहा बनला आहे. त्यामुळे तो बिनधास्तपण लोकांवर उपचार करतो.

अन् पायात इंजेक्शन देऊन टाकला

2017 मध्ये याच लोहगावातील दगडू आसाम कोरडे यांच्या पायात अचानक त्रास जाणवत असल्याने ते गावातील ठाकूर डॉक्टरकडे उपचार करण्यासाठी गेले.या डॉक्टरने कोणतेही तपासणी न करता त्याच्या पायमध्ये इंजेक्शन दिल. मात्र त्यानंतर घरी आल्यावर कोरडे यांचा पायावर काही तासात मोठ्या प्रमाणात सूज आली. एवढच नाही तर पायातून अचानक रक्त आणि पाणी येण्यास सुरुवात झाली.

हा त्रास जास्तच वाढल्याने त्यांनी जवळच असलेल्या बिडकीन येथील खाजगी रुग्णालयात उपचार घेतला. उपचारासाठी त्यांना मोठा खर्च ही आला आणि मानसिक त्रास ही झाला.

आरोग्य अधिकारी काय म्हणतात!

कोणतेही वैद्यकीय पदवी नसताना काही बोगस डॉक्टर दवाखाने उघडून बिनधास्तपणे लोकांवर उपचार करत असल्याचे आढळून आले आहे. याप्रकरणी आम्ही कारवाई करत आहे. मात्र बऱ्याच ठिकाणी स्थानिक नागरिकांचा कारवाईला विरोध होत असल्याने अडचणी निर्माण होत आहे. मात्र पोलीस सरंक्षण घेऊन आशा बोगस डॉक्टरांवर नक्कीच कारवाई केली जाईल. भूषण आगाज- वैद्यकीय अधिकारी

राज्यभरात कारवाई सुरू

मॅक्स महाराष्ट्राने बातमी दाखवल्यानंतर आता राज्यातील अनेक ठिकाणी बोगस डॉक्टरांविरोधात कारवाई करण्यात येत आहे. सातारा जिल्ह्यातील कराड तालुक्यातील नारायणवाडी येथील बोगस डॉक्टरवर सुद्धा कारवाई करण्यात आली आहे. त्याचबरोबर चंद्रपूर जिल्ह्यातील मूल तालुक्यातील नांदगाव येथील देवकुमार बुधक या बोगस डॉक्टरवर सुद्धा कारवाई करण्यात आली आहे.

ग्रामीण भागात बालरोगतज्ज्ञचं नाही

कोरोनाच्या तिसऱ्या लाटेचा वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून इशारा देण्यात आला आहे, विशेष म्हणजे या लाटेत लहान मुलांना अधिक धोका होण्याची शक्यता वर्तविण्यात आली आहे. मात्र असे असताना ग्रामीण भागात प्राथमिक स्तरावर लहान मुलांवर उपचार करण्यासाठी प्रशासनाची तयारी अजूनही झालेली दिसत नाही. त्याच कारण म्हणजे, औरंगाबाद जिल्ह्यातील एकही प्राथमिक आरोग्य केंद्रात बालरोगतज्ज्ञ आज घडीला उपलब्ध नाही.

जिल्ह्यात 9 तालुक्यातील 51 प्राथमिक आरोग्य केंद्रात बालरोग तज्ज्ञांची वानवा असल्याने संभाव्य तिसऱ्या लाटेत जिल्हा परिषदेचा आरोग्य विभाग लहान मुलांवर उपचार कसे करणार,असा प्रश्न उपस्थित होत आहे.

जिल्हा परिषदेच्यावतीने ग्रामीण भागातील प्रत्येक तालुक्यात १० ते १८ वयोगटातील लहान मुलांसाठी कोव्हिड केअर सेंटर तर, १ ते १० वयोगटातील मुलांसाठी घाटी रुग्णालय आणि शहरातील गरवारे स्टेडियम तसेच वाळूज येथे उपचार देण्यासाठी नियोजन करण्यात आले आहे. पण सीसीमध्ये केवळ सौम्य व मध्यम लक्षणे असलेल्याच लहान मुलांना भरती करण्यात येणार आहे, त्यामुळे तीव्र व गंभीर स्वरूपातील मुलांवरील उपचारासाठी शहरातच धाव घ्यावी लागणार आहे. मराठवाड्यात जानेवारी ते मे 2021 या काळात एकूण 30 हजार 388 मुलं बाधित झाले, तर या काळात एकूण 26 मुलांचा मृत्यू झाला.

एकट्या मराठवाड्यात गेल्या पाच महिन्यात 30 हजारांपेक्षा अधिक मुलांना कोरोनाची बाधा झाली आहे, तिसऱ्या लाटेत ही आकडे यापेक्षा अधिक असू शकतात, तर अशी परिस्थिती फक्त मराठवाड्यातच नव्हे तर राज्यभरात अनेक ठिकाणी पाहायला मिळत आहे. त्यामुळे तिसऱ्या लाटेत लहान मुलांबद्दल वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून दिलेला इशारा लक्षात घेता सरकारने ग्रामीण भागात लहान मुलांसाठी यंत्रणा उभी करण्याची गरज आहे,अन्यथा पुन्हा दुसऱ्या लाटेची पुनरावृत्ती होऊ नये म्हणजे झालं.

आरोग्य सभापती म्हणतात! यावर औरंगाबाद जिल्हा परिषदेचे सभापती अविनाश गलांडे म्हणतात की, जिल्ह्यात एकूण 51 आरोग्य केंद्र असून, एकही केंद्रात सरकारने बालरोगतज्ज्ञ डॉक्टरांची नेमणूक केलेली नाही. त्यामुळे जर तिसऱ्या लाटेत याचा फटका पालकांना बसू शकतो.

अभ्यासक काय म्हणतात!

तिसऱ्या लाटेचा विचार केला तर महाराष्ट्रात आज जेवढे बेड उपलब्ध आहेत, ते दुपटीने वाढवले पाहिजे. रुग्णालयात लागणाऱ्या उपकरणांचा तुटवडा असून, त्यात वाढ होण्याची गरज असल्याचे मत आरोग्य अभ्यासक डॉक्टर अविनाश भोंडवे यांनी व्यक्त केलं आहे. तसेच अनेक व्हेंटिलेटर बंद असल्याचं समोर आले आहे, त्यामुळे चांगल्या क्वालिटीचे व्हेंटिलेटर खरेदी करण्याची गरज असल्याचं भोंडवे म्हणाले.

तसेच ग्रामीण भागात औषधांचा साठा वाढवला पाहिजे. गावा-गावातील रुग्णांला कुठं किती जागा शिल्लक आहे, याची माहिती मिळाली पाहिजे. त्याच बरोबर डॉक्टरांची फौज उभारण्याची गरज आहे. तसेच कोरोना चाचण्याचे सेंटर वाढवून, लोकांना रिपोर्ट लवकरात-लवकर कसा दिला जाईल यासाठी प्रयत्न केला गेला पाहिजे.

तसेच आज उद्योजकासाठी वापरलं जाणार ऑक्सिजन वापरून वेळ धकवली जात असली, तरीही, पुढील धोका लक्षात घेता ऑक्सिजन प्लॅटं उभारून तीनपटीने ऑक्सिजनचं उत्पादन वाढवलं गेलं पाहिजे, असं डॉ. भोंडवे म्हणाले.

पहिल्या लाटेतून सरकारने कोणताही धडा घेतला नसल्याने दुसऱ्या लाटेत लोकांचे हाल झाले, त्यामुळे अनेकांना आपला जीव गमवावा लागला, पण आता तरी सरकारने यातून धडा घेऊन तिसऱ्या लाटेची पूर्वतयारी करावी असंही, डॉ. भोंडवे म्हणाले.