राष्ट्रीय हळद मंडळाची स्थापना...

हळद मंडळाची स्थापना करावी, अशी महाराष्ट्र, तेलंगण, मध्य प्रदेश आणि कर्नाटक या राज्यांतील शेतकऱ्यांची दीर्घ काळापासून मागणी होती. याबाबत केंद्रीय मंत्री अनुराग ठाकूर म्हणाले की, भारताची हळदीची वार्षिक निर्यात २०३० पर्यंत ८,४०० कोटी रुपयांवर (१०० कोटी डॉलर) नेण्याची योजना सरकारने आखली आहे. सध्या हळदीची निर्यात १,६०० कोटी रुपये आहे.हे मंडळ हळदीच्या संशोधन आणि विकासाला चालना देणार आहे.

साधारणपणे महाराष्ट्र हळद उत्पादनामध्ये अग्रेसर असे सांगितले जात आहे .

आकडेवारीचा जर आढावा घेतला तर हळद लागवडीत या पूर्वी आंध्र प्रदेशची मक्तेदारी होती. त्यापासून तेलंगणा विभक्त झाल्यानंतर तेलंगणांमध्ये गेल्या वर्षी ५६ हजार ५८९ हेक्टर क्षेत्रावर हळदीची लागवड होती. महाराष्ट्रात नोंद घेण्यास सुरुवात झाल्यानंतर २०१९-२०मध्ये हळद लागवड क्षेत्र ५४ हजार ८८५ हेक्टरवर पोहोचले आता थेट ८४ हजार हेक्टर क्षेत्राच्या माध्यमातून महाराष्ट्र देशात हळद लागवडीत अव्वल ठरला आहे. - उत्पादकतेत दुसऱ्या स्थानी लागवड क्षेत्रात महाराष्ट्र आता पहिल्या क्रमांकावर आहे. मात्र २६.१ टन प्रति हेक्टर उत्पादकतेच्या माध्यमातून बिहार पहिल्या क्रमांकावर आहे. महाराष्ट्राची उत्पादकता २०.३ टन प्रति हेक्टर असून, उत्पादकतेत महाराष्ट्र दुसऱ्या स्थानावर आहे.

हळद भारतात कुठे?

भारत हा जगातील सर्वांत मोठा हळद लागवड करणारा, हळद उत्पादन करणारा आणि निर्यातदार देश आहे. चीन, म्यानमार, नायजेरिया आणि बांगलादेशामध्येही हळदीची लागवड केली जाते. जगातील हळदीखालील क्षेत्राचा विचार केल्यास मुख्य क्षेत्र भारत असून, जगातील एकूण लागवडीपैकी ८२ टक्के लागवड एकट्या भारतात होते. त्याखालोखाल चीनमध्ये आठ टक्के, म्यानमारमध्ये चार टक्के, नायजेरियात तीन टक्के आणि बांगलादेशात तीन टक्के इतके हळदीचे क्षेत्र आहे. आयुर्वेदात हळदीला खूप महत्त्वाचे स्थान आहे. प्राचीन चिकित्सा पद्धतीत हळदीचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जात होता. पारंपरिक उपचार पद्धतीसह करोना साथीत रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे आयुर्वेदिक औषध म्हणून हळदीचा वापर जगभरात वाढला होता. आरोग्यासह हळदीला आर्थिक, धार्मिक, औषधी व सामाजिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. हळदीचा उपयोग रोजच्या आहारात, औषधांमध्ये, सौंदर्य प्रसाधनांमध्ये, जैविक कीटकनाशकांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. हळद भारतीयांच्या जीवनशैलीतील महत्त्वाचा घटक आहे.

हळदीच्या उत्पादन खर्चाचे गणित

साधारणपणे एका एकरात हळद उत्पादन घेण्यासाठी एक लाख २० हजार ते एक लाख ४० हजारांपर्यंत खर्च येतो. एक एकरात सुमारे ३५ क्विंटल वाळलेल्या हळदीचे उत्पादन निघते. या हळदीला किमान दहा हजार रुपये प्रति क्विंटल दर मिळाला, तरच हळद लागवड करणे शेतकऱ्यांना फायदेशीर ठरते. मात्र, सध्या मिळणारा दर अत्यंत कमी असल्यामुळे शेतकऱ्यांचे नुकसान होत आहे.

हळद बियाण्याचे मार्केटही मोठे

सांगलीचा हळद बाजार जसा प्रसिद्ध आहे, तसाच हळद बियाण्यांचा बाजारही प्रसिद्ध आहे. पश्चिम महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि कर्नाटकच्या सीमाभागातून शेतकरी बियाणे खरेदीसाठी सांगलीत येतात. त्यामुळे बाजार समितीत दर वर्षी सुमारे ७०० (एका गाडीत १६ टन बियाणे) गाड्या हळद बियाण्यांची उलाढाल होते. प्रत्येक हंगामात किमान ४०० ते ५०० गाड्या हळद बियाणे विक्री होते. गेल्या वर्षी हळदीच्या बियाण्यांचा दर प्रतिक्विंटल ४००० ते ४२०० रुपये होता. हंगामात ४०० ते ५०० गाड्या म्हणजे ६४०० ते ८००० टन बियाण्यांची विक्री झाली होती. यंदा मात्र, हळदी बियाण्यांची विक्री अत्यंत संथ गतीने होत आहे. सध्या हळद बियाण्यांचा दर २७०० ते ३००० रुपये प्रतिक्विंटल इतका आहे.

साधारणपणे एका एकरात हळद उत्पादन घेण्यासाठी एक लाख २० हजार ते एक लाख ४० हजारांपर्यंत खर्च येतो. एक एकरात सुमारे ३५ क्विंटल वाळलेल्या हळदीचे उत्पादन निघते. या हळदीला किमान दहा हजार रुपये प्रति क्विंटल दर मिळाला, तरच हळद लागवड करणे शेतकऱ्यांना फायदेशीर ठरते.

हळद प्रक्रिया उद्योग व त्यामधील व्यावसायिक संधी

भारत हळद पिकवणारा एक प्रमुख देश आहे. हळद एक मसाल्याच्या पिकातील प्रमुख नगदी पीक म्हणून प्रचलित आहे. प्रति वर्षी 25 लाख प्रती टन मसाले पिकाचे उत्पादन होते. भारतातील अनेक राज्यांत प्रमाणेच महाराष्ट्रातही मसाले वर्गीय पिकाच्या लागवडीखालील क्षेत्रात लक्षणीय वाढ होत आहे. जगातील एकूण उत्पादनापैकी 76 टक्के हळद उत्पादन भारतात होते. महाराष्ट्रात हळद प्रामुख्याने सातारा, सांगली, कोल्हापूर, उस्मानाबाद, लातूर, नांदेड, हिंगोली, चंद्रपूर या जिल्ह्यात होते.

हळद उत्पादकांची क्षमता विस्तारणे आणि कौशल्य विकास यावरही भर दिला जाणार आहे. हळदीची गुणवत्ता आणि अन्न सुरक्षा मानके यांना प्रोत्साहन देण्याचे काम हळद मंडळ करणार आहे.