गुन्हेगारी मानसिकतेला समाजानेच प्रतिबंध करण्याची गरज - विकास मेश्राम

सामूहिक बलात्कार आणि खुनाच्या गुन्हेगारांना देण्यात आलेल्या माफीविरोधात बिल्किस बानोच्या याचिकेवर निकाल देताना सर्वोच्च न्यायालयाने स्पष्ट शब्दात ११ गुन्हेगारांना देण्यात आलेली माफी फसवणूक असल्याचे म्हटले आणि गुजरात सरकारची ही कृती म्हणजे न्यायावर अतिक्रमण करण्याचा प्रयत्न आहे हे नमूद केले. सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयानुसार, बलात्कार आणि खुनाच्या या अकरा आरोपींना त्यांच्या शिक्षेत काही माफी मिळाली असली तरी, ते महाराष्ट्र सरकारच्या अखत्यारीत येईल, गुजरात सरकारच्या नाही, जिथे न्यायालयाने शिक्षा सुनावली आहे. उल्लेखनीय आहे की, जन्मठेपेची शिक्षा भोगत असलेले हे गुन्हेगार २००२ च्या गुजरात दंगलीत 'अमानवी गुन्हे' केल्याप्रकरणी दोषी आढळले होते. न्यायालयाच्या निर्णयाच्या पार्श्वभूमीवर या गुन्हेगारांना आता महाराष्ट्र सरकारकडून त्यांच्या शिक्षेतून दिलासा मिळण्याचा प्रयत्न होण्याची शक्यता आहे.

अशीही माहिती आहे की, दीड वर्षापूर्वी गुजरात सरकारने आपल्या अधिकाराचा वापर करून या गुन्हेगारांना त्यांच्या शिक्षेतून मुक्त केले होते, जेव्हा या आरोपींची तुरुंगातून सुटका करण्यात आली होती, तेव्हा या गुन्हेगारांचे पुष्पहार घालून जाहीर स्वागत करण्यात आले होते, एवढेच नाही तर विश्व हिंदू परिषदेसारख्या संघटनांनी त्यांना नायक म्हणून सादर केले होते. गरोदर महिलेवर सामूहिक बलात्कार करून बिल्किसच्या 3 वर्षांच्या मुलीसह तिच्या कुटुंबातील सात जणांची हत्या करणाऱ्यांना आदर देण्याची मानसिकता आज आपल्या समाजासमोर प्रश्नचिन्ह निर्माण करणारी आहे.

न्यायालयाने आपले काम केले आहे, कायद्याच्या राज्याची अशी उदाहरणे भविष्यातही पाहायला मिळतील. न्यायासाठी लढणाऱ्या बिल्किस बानो यांनाही देशात पाठिंबा मिळाला आहे. यापुढील काळातही अशीच मदत पीडितांना मिळत राहील, अशी अपेक्षा आहे. पण कायद्याच्या राज्यावर विश्वास ठेवणाऱ्या समाजात गुन्हेगारांना पाठीशी घालण्याची मानसिकता कशी आणि का फोफावते हा प्रश्न पडतो. दीड वर्षांपूर्वी हे अकरा गुन्हेगार तुरुंगातून बाहेर आले, तेव्हा त्यांचे पुष्पहार घालून स्वागत करणाऱ्यांनाही हे भयानक गुन्हेगार आहेत हे का समजू नये? गुन्हेगारी मानसिकतेच्या आरोपातून त्यांची सुटका करता येत नाही. या मानसिकतेविरुद्ध आवाज उठवण्याची आज गरज आहे आहे . आंतरराष्ट्रीय कायद्यानुसार सामूहिक बलात्कार हा 'मानवतेविरुद्धचा गुन्हा' मानला जातो. कोणत्याही सुसंस्कृत समाजात अशा गुन्ह्यात शिक्षा व्हायला हवी. त्याच वेळी, गुन्हेगार हे देखील आहेत जे अशा गुन्ह्यांना समर्थन देतात आणि त्यांचा गौरव करतात हे सभ्य समाजासाठी खुप भयंकर आहे .

काही महिन्यापूर्वी मणिपूरमध्ये एक घृणास्पद कृत्य घडताना पाहिले. तिथे महिलांना विवस्त्र करून रस्त्यावर उतरवून त्यांची छेड काढण्यात आली आणि समाजातील एक घटक प्रेक्षक बनून पाहत राहिला. हे वर्तन बलात्काराच्या गुन्ह्यापेक्षा कमी नाही हे सत्य आहे. मणिपूरच्या त्या दुर्दैवी महिलांना न्याय कधी मिळेल, मिळेल की नाही, हे माहीत नाही. पण अशा गुन्ह्यांना मूक पाठींबा देणार्‍या गुन्हेगारांना शिक्षा देण्याची चर्चा का होत नाही असा प्रश्‍न निर्माण होतो.

बिल्किस बानो आणि तिच्या कुटुंबावर अत्याचार करणाऱ्यांचे तुरुंगातून बाहेर आल्यावर स्वागत करणारे ते कोण आहेत? या अकरा जणांना निर्दोष न ठरवित तुरुंगातून सुटका झाली, त्यांना 'चांगल्या वागणुकीच्या' नावाखाली शिक्षेतून सूट देण्यात आली, म्हणून ते बाहेर आले. आपल्या देशात या शिथिलतेची तरतूद आहे हे खरे आहे, पण असे काही गुन्हे आहेत ज्यात शिक्षेत अशी शिथिलता नसावी हेही खरे नाही का? बलात्कार हा एक भयंकर गुन्हा आहे, सामूहिक बलात्कार हा त्याहून मोठा गुन्हा आहे आणि बलात्कारानंतर खून हा त्याहून मोठा गुन्हा आहे! अशा गुन्हेगारांना तुरुंगवासाच्या शिक्षेदरम्यान 'चांगल्या वर्तनाच्या' नावाखाली काही सूट दिली जात असेल, तर त्याची चौकशी व्हायला हवी, अशी विवेकबुद्धीची मागणी आहे.

प्रश्न असाही आहे की, जर गुन्हेगाराने आपल्या कृत्याबद्दल पश्चात्ताप व्यक्त केला नाही, त्याने चूक केली नसून गुन्हा केला आहे असे वाटत नसेल, तर त्याचे वर्तन चांगल्या वर्तनाच्या श्रेणीत कसे ठेवता येईल? बिल्किस बानो सारख्या महिलांना सतत दहशतीच्या छायेत जगावे लागते हे वास्तव नाही का? तक्रारी मागे घेण्यासाठी त्यांच्यावर सतत दबाव असतो का? वस्तुस्थिती अशी आहे की, गेल्या दीड वर्षात, म्हणजे जेव्हापासून हे गुन्हेगार त्यांच्या तथाकथित चांगल्या वर्तनाचे बक्षीस घेऊन तुरुंगातून बाहेर आले, तेव्हापासून बिल्किस बानो शांतपणे झोपू शकल्या नाहीत?

आता सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयानंतर बिल्किस बानोने आपल्या वकिलामार्फत म्हटले आहे की, जणू आपल्या छातीवरून मोठा डोंगरच उठला आहे. दीड वर्षात पहिल्यांदाच तिने मुलांना मिठी मारताना आनंदाश्रू तरळले. 'सुप्रीम कोर्टाने मला, माझ्या मुलांना आणि सर्व महिलांना समान न्यायाचा अधिकार दिल्याबद्दल मी त्यांची आभारी आहे' असे म्हणणे बिल्किससाठी काही कमी महत्त्वाचे नाही.' बिल्किस बानोनेही तिच्यासारख्या शेकडो लोकांप्रती कृतज्ञता व्यक्त केली. जो न्यायालयीन लढाईत त्याच्या पाठीशी उभा राहिला. ज्यांची सहानुभूती तिला मिळाली आहे, त्या देशातील करोडो जनतेचीही ती ऋणी आहे. आपल्या देशात असे लोक आहेत ज्यांना अन्यायाविरुद्ध उभे राहण्यात अभिमान वाटतो. पण अन्याय करून किंवा अन्यायाचे समर्थन करून अभिमान वाटणाऱ्यांचे काय?

गुन्हेगारांचे समर्थन करणे ही शरमेची बाब असावी. अशी लाज सुसंस्कृत समाजाची व्याख्या करते. मणिपूरच्या रस्त्यावर महिलांवर अत्याचार करणारे असोत किंवा बलात्कार आणि खुनाच्या गुन्हेगारांना सलाम करणारे असोत, हे लोक मानवतेला कलंक लावतात. समाजात गुन्हेगारीविरुद्धची भावना निर्माण झाली पाहिजे, त्यासाठी प्रत्येक स्तरावर शक्य ते प्रयत्न व्हायला हवेत. बिल्किस बानोच्या या घटनेत ज्यांनी गैरवर्तन केले आहे ते शिक्षेस पात्र आहेत. केवळ कायदाच शिक्षा देत नाही, समाजही गुन्हेगारी घटकांना पायबंद घालू शकतो.

विकास परसराम मेश्राम