"डोनाल्ड ट्रम्प यांचा विजय: भारत-अमेरिका संबंध आणि जागतिक राजकारणावर परिणाम"

"डोनाल्ड ट्रम्प यांचा विजय: भारत-अमेरिका संबंध आणि जागतिक राजकारणावर परिणाम"अमेरिकन राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या उमेदवार आणि विद्यमान उपाध्यक्ष कमला हॅरिस यांचा पराभव करीत डोनाल्ड ट्रम्प हे दुसऱ्यांदा पुन्हा अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बनले आहेत. त्यांनी प्रचंड मतांनी पराभव करून इतिहास रचला आहे. आता ते जानेवारी 2025 मध्ये व्हाईट हाऊसमध्ये सत्तेचाळीसवे राष्ट्राध्यक्ष म्हणून पदाची शपथ घेतील. त्याचा विजय ही भारतासाठी संधी मानली जात आहे. 1892 सालानंतर अमेरिकेच्या इतिहासातील ते दुसरे राष्ट्राध्यक्ष बनले, जे राष्ट्राध्यक्ष बनण्याच्या काही अंतरानंतर दुसऱ्यांदा या पदावर पुन्हा निवडून आले. विजयानंतर त्यांनी देशवासीयांना वचन दिले की, मी तुमच्यासाठी लढेन. ते अमेरिकेच्या सुवर्णयुगाची सुरुवात करतील. देशाने मला अभूतपूर्व आणि शक्तिशाली जनादेश दिला आहे. त्यांचा विजय देखील महत्त्वाचा आहे कारण देशातील एकूण 538 इलेक्ट़ोरल कॉलेज मतापैकी त्यांनी विजयासाठी आवश्यक 270 मते मिळविली आहेत.

जॉर्जिया, ऍरिझोना, पेनसिल्व्हेनिया, नॉर्थ कॅरोलिना, मिशिगन, नेवाडा, विस्कॉन्सिन या राज्यांमध्ये मिळालेल्या यशाने त्याच्या विजयात महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांच्या अध्यक्षपदी विराजमान झाल्यामुळे भारत आणि अमेरिका यांच्यातील व्यापार, तंत्रज्ञान आणि संरक्षण क्षेत्रातील सहकार्य आणि संबंध अधिक दृढ होण्याची अपेक्षा आहे. आशिया खंडात भारताचे महत्त्व वाढेल. त्यांचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्याशी जवळचे संबंध आहेत त्यांच्या विजयाबद्दल मोदींनी त्यांचे अभिनंदन केले आहे. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या परराष्ट्र धोरणाचा विचार केला तर त्याचा आधार अमेरिका फर्स्ट असेल. त्यांना अमेरिकेचे आंतरराष्ट्रीय करार आणि संघटनांवरील अवलंबित्व कमी करायचे आहे.

त्यांच्या मागील कार्यकाळात चीनबाबत आक्रमक वृत्ती दिसून आली. अमेरिकेच्या आर्थिक सुरक्षेसाठी चीनसोबतचा वाढता व्यापार तणाव आवश्यक असल्याचे त्यांनी ओळखले. चीनने आदरयुक्त संबंधांची चर्चा केली आहे. निवडणूक प्रचारादरम्यान त्यांनी रशिया आणि युक्रेनमध्ये अडीच वर्षांहून अधिक काळ सुरू असलेले युद्ध संपवण्याची चर्चा होती. या संदर्भात रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतीन यांनी सध्या ट्रम्प यांच्या धोरणाकडे लक्ष देणार असल्याचे म्हटले आहे. की यानंतर भाष्य करू. इस्रायलशी संबंध दृढ करताना मध्य आशियात सुरू असलेला संघर्ष संपवण्याबाबत काहीतरी

पुढाकार घेईल. इस्त्रायलमध्ये ज्या पद्धतीने त्यांचा विजय साजरा करण्यात आला ते लक्षवेधी आहे. अशा स्थितीत इराणशी संबंध तणावपूर्ण राहू शकतात. मात्र विजयानंतर ते म्हणाले की आम्ही युद्ध होऊ देणार नाही. देशांतर्गत आघाडीवर, ट्रम्प यांचा दृष्टिकोन अमेरिकेच्या आर्थिक आणि सुरक्षा हितांना प्राधान्य देण्याचा आहे. ते सहसा पारंपारिक भागीदारांसह द्विपक्षीय सौद्यांना प्राधान्य देतात. याशिवाय ट्रम्प यांच्या धोरणाचा आणखी एक भाग म्हणजे स्थलांतरितांबाबत कठोर भूमिका घेणे आणि सुरक्षा मजबूत करणे. निवडणूक निकाल येण्यापूर्वी विविध निवडणूक सर्वेक्षण अहवालांत ट्रम्प आणि कमला हॅरिस यांच्यातील अंतर उघड झाले.

ट्रम्प यांचे मुख्य लक्ष 'मेक अमेरिका ग्रेट अगेन' आणि 'अमेरिका फर्स्ट' धोरण आणि देशांतर्गत उत्पादन वाढवणे आणि कडक इमिग्रेशन धोरण यासारख्या आर्थिक समस्यांवर आहे. त्यांनी आपल्या निवडणूक प्रचारात अमेरिकेला बिटकॉइन महासत्ता बनवण्याचे आश्वासन दिले आहे. आणखी एक विशेष बाब म्हणजे ट्रम्प यांचे उपाध्यक्षपदाचे भागीदार उमेदवार जेडी वन्स यांचेही भारताशी संबंध आहेत. त्यांच्या पत्नी उषा वन्स या आंध्र प्रदेशातील आहेत. यावेळी निवडणूक पूर्णपणे ध्रुवीकरणावर आधारित होती

प्रख्यात उद्योजक इलॉन मस्क यांनी ट्रम्प यांच्या निवडणूक प्रचारात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. ट्रम्प यांनी मस्कला स्टार म्हटले. 1968 मध्ये व्हार्टन स्कूलमधून अर्थशास्त्रात पदवी प्राप्त केली. वडिलांसोबत रिअल इस्टेट व्यवसायात रुजू झाले. 2000 मध्ये ट्रम्प यांच्या प्रसिद्धीमध्ये अप्रेंटिस टीव्ही शोने योगदान दिले. 2015 मध्ये त्यांनी रिपब्लिकन पक्षाच्या अंतर्गत अध्यक्षपदासाठी उमेदवारी जाहीर केली. 2016 च्या अध्यक्षीय निवडणुकीत, ट्रम्प डेमोक्रॅटिक उमेदवार हिलरी क्लिंटन यांचा पराभव करून अमेरिकेचे 45 वे राष्ट्राध्यक्ष बनले. 2020 मध्ये त्यांचा डेमोक्रॅटिक पक्षाचे अध्यक्ष जो बिडेन यांच्याकडून पराभव झाला होता. गेल्या चार वर्षांत त्याच्यावर अनेक गुन्हे दाखल आहेत. यावेळी, निवडणुकीच्या सुरुवातीच्या फेरीत उमेदवार म्हणून रिंगणात उतरलेले विद्यमान राष्ट्राध्यक्ष जो बिडेन यांचा एका टीव्ही चर्चेत ट्रम्प यांच्याकडून पराभव झाला. यानंतर त्यांनी आपोआप निवडणूकीच्या रींगणातून माघार घेत उपाध्यक्ष कमला हॅरिस यांच्याकडे नाव सुपूर्द केले. अमेरिका फर्स्टला प्राधान्य देणारी ट्रम्प यांची धोरणे भारतासाठी व्यापार आणि इमिग्रेशनच्या मुद्द्यांवर अडचणी निर्माण करू शकतात. 2017 ते 2021 या काळात राष्ट्रपती म्हणून पहिल्या कार्यकाळात मोदी सरकारला अनेक आघाड्यांवर काम करण्याचा अनुभव नक्कीच आहे. मोदी वेळोवेळी ट्रम्प यांना मित्र म्हणून संबोधत आहेत. मात्र, अलीकडच्या काळात भारताविरुद्ध कठोर वृत्ती स्वीकारणाऱ्या बिडेन प्रशासनाच्या धोरणांमध्ये ट्रम्प आमूलाग्र बदल करतील, हे सांगणे घाईचे आहे. अमेरिकेची धोरणे अमेरिकेपासून सुरू होतात आणि अमेरिकेवरही संपतात हे साऱ्या जगाला माहीत आहे. आपल्या निवडणूक प्रचारातही ट्रम्प यांनी भारताच्या आर्थिक संरक्षण धोरणांवर टीका केली आहे. अमेरिका फर्स्ट धोरणांचे पुरस्कर्ते ट्रम्प यांनी यापूर्वी अमेरिकेतून आयात होणाऱ्या हार्ले डेव्हिडसन मोटारसायकलवरील शुल्क कमी केल्याबद्दल भारताप्रती नाराजी व्यक्त केली होती. मुळात व्यापारी-राजकारणी बनलेल्या ट्रम्प यांनी त्यांच्या पहिल्या कार्यकाळातही अमेरिकन उद्योगांना संरक्षण देण्यास प्राधान्य दिले होते. अशा परिस्थितीत ते अमेरिकन उत्पादने आणि सेवांच्या संरक्षणाबाबत भारताविरुद्ध आक्रमक वृत्ती स्वीकारण्याची शक्यता आहे. ते त्यांच्या सोयीनुसार त्यांच्या अनेक उत्पादनांवर शुल्क वाढवण्यासाठी भारतावर दबाव आणू शकतात. भारतीय निर्यातीवर शुल्क वाढवून ते आमच्यासाठी आर्थिक समस्या निर्माण करू शकतात, अशी भीतीही आहे. त्यामुळे अमेरिकेतून भारताची आयातही महाग होऊ शकते व महागाई वाढल्याने भारतीय ग्राहकांच्या अडचणी वाढू शकतात. तथापि, ट्रम्प यांच्या यशाने अमेरिकन व्यापारी जग खूप उत्साहित आहे, त्यामुळे अमेरिकन शेअर बाजार आनंदाने उसळी घेत आहे. मात्र असे असूनही, भारत-पॅसिफिकमध्ये भारताच्या महत्त्वाच्या भूमिकेमुळे दोन्ही देशांमधील संरक्षण संबंध अधिक दृढ होतील.

तथापि, हे वास्तव आहे की ट्रम्प पुन्हा एकदा सत्तेवर आले आहेत आणि या अप्रत्याशित पात्राचा सामना करण्यासाठी भारत आणि जगाला तयार राहावे लागेल. एकीकडे ही व्यक्ती पंतप्रधान नरेंद्र मोदींना आपला चांगला मित्र म्हणतो, तर दुसरीकडे अमेरिकेच्या व्यावसायिक हिताच्या विरोधात भारताची धोरणे बनवणारा म्हणतो. ट्रम्प यांनी आपल्या निवडणूक प्रचारादरम्यानही भारताने अमेरिकन वस्तूंवर प्रचंड कर लादल्याची टीका केली होती. अमेरिकेला पुन्हा असाधारणपणे समृद्ध करण्यासाठी द्विपक्षीय व्यापार संबंधांमध्ये 'टिट-फॉर-टॅट' धोरण स्वीकारण्याचे आवाहनही त्यांनी केले. अशा परिस्थितीत रिपब्लिकन प्रशासन भारताच्या ७५ अब्ज डॉलर्सच्या अमेरिकेला होणाऱ्या निर्यातीवर जास्त शुल्क लावू शकते, अशी भीती व्यक्त केली जात आहे. मोदींच्या मेक इन इंडिया मोहिमेत आणि ट्रम्पच्या अमेरिका फर्स्टच्या दृष्टिकोनात संघर्ष होण्याची शक्यता आहे. पहिल्या टर्ममध्ये H-1B व्हिसा कमी करण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या ट्रम्प यांच्या दुसऱ्या टर्ममध्ये रोजगार-आधारित इमिग्रेशनवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. मुत्सद्दी आघाडीवर, नवी दिल्ली आशा करेल की ट्रम्प यांच्याशी मोदींचे चांगले संबंध गुपतवंत सिंग पन्नू प्रकरणातील मतभेद दूर करण्यात मदत करतील. असं असलं तरी ट्रम्प अमेरिकेचे न्याय विभाग आणि एफबीआयवर अविश्वास व्यक्त करत आहेत आणि त्यांच्यावर पक्षपाती असल्याचा आरोप करत आहेत. त्यांचा दृष्टिकोन या गुंतागुंतीच्या प्रकरणात भारताला दिलासा देऊ शकतो. तथापि, ट्रम्प यांनी अनपेक्षितपणे काही करावे अशी अपेक्षा करू नये. धोरणात्मक मुद्द्यांवर, शस्त्रास्त्रांची निर्यात, संयुक्त लष्करी सराव आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरण या मुद्द्यांवर भारत ट्रम्प प्रशासनासोबत अधिक चांगला समन्वय साधू शकेल अशी अपेक्षा आहे. यापूर्वीच्या डावात राष्ट्राध्यक्ष असताना ट्रम्प सरकारने भारतासोबत मोठे संरक्षण करारही केले होते. जे पुन्हा घडल्यास पाकिस्तान आणि चीनच्या तुलनेत भारताला बळकटी येऊ शकते. तरीही ट्रम्प यांचे पुन्हा सत्तेत येणे भारतासाठी फायदेशीर ठरू शकते, अशी अटकळ बांधली जात आहे.

विकास परसराम मेश्राम