एड्स आणि गैरसमज

१ डिसेंबर हा दिवस जागतिक एड्स दिवस म्हणून जन जागृतीच्या माध्यमातून साजरा केला जातो. गेली अनेक वर्षे शासन, संस्था आणि कॉलेज NSS मार्फ AIDS या रोगाविषयी जनजागृती केली जात आहे. या रोगाविषयी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर औषध, लस संशोधनाचे कार्य मोठ्या प्रमाणात सुरु आहे.

इंग्रजी भाषेत ज्याला ‘अक्वायर्ड इम्युनोडिफीशियन्सी सिंड्रोम’ असं म्हणतात. त्या चार शब्दाची अद्याक्षरं घेऊन ए. आय. डी. एस. किंवा एड्स असे नाव तयार झाले आहे. यात अक्वायर्ड म्हणजे जन्मजात नसलेली पण नंतर प्राप्त झालेली तर इम्युनो डेफ़िसीएन्सी म्हणजे प्रतिकार यंत्रणेतील उणीवा किंवा कमतरता असे होय. तर सिंड्रोम म्हणजे एकाच रोगामुळे जे आजार किंवा लक्षणे आढळून येतात अशा आजार किंवा लक्षणे यांचा समुच्चय होय. थोडक्यात काही विशिष्ट कारणांमुळे शरीराच्या रोगप्रतिकार यंत्रणेत उणीव निर्माण झाल्यामुळे एकाच वेळी, एका किंवा अनेक आजारांच्या ज्या अवस्था व लक्षणे दिसून येतात अशा आजार व लक्षणांचा समुच्चय म्हणजे एड्स होय.

एड्स हा रोग समाजाच्या दृष्टीने साधा रोग नाही. जर कुणाला ह्या रोगाची लागण झाली असे साधे माहिती जरी पडले तरीही कपाळावर आट्या आणि अंगावर काटे उभे राहतात. काही वर्षापूर्वी क्षयरोग, कर्करोग , कुष्टरोग हा सर्वात मोठा महारोग मानला जात होता. मात्र जगात १९८१ रोजो आणि भारतात १९८६ रोजी HIV या रोगाचा शोध लागल्यानंतर या रोगास महारोग मानले जाऊ लागले. पण कालांतराने संशोधकांनी क्षयरोग, कर्करोग , कुष्टरोग या रोगांवर मात करण्यासाठी उपचार पद्धती शोधून काढली आणि हे रोग आज बरेही होऊ लागलेत. पण एड्स या रोगाला नष्ट करण्यासाठी इलाज, औषध, लस किंवा उपचार पद्धतीचा शोध लागला नाही..

त्यावर आज अनेक देशां मध्ये संशोधन होत आहे. मला खात्री आहे या विज्ञानवादी युगामध्ये या रोगावर मात करण्यासाठी नक्की उपचार पद्धती येणार आणि तो जगातील सुवर्ण दिवस म्हणून पाहण्यास मिळेल.

1) HIV / AIDS रुग्णाचे रक्त दुसऱ्या रुग्णाला दिल्याने

2) दुषित रक्त असलेल्या सुई. इंजेक्शन मधून

3) HIV बाधित आईकडून स्तनपान करताना मुलाला होऊ शकतो.

4) असुरक्षित लैंगिक संबंध (स्त्री – पुरुष किंवा पुरुष-पुरुष )

भारताच्या बाबतीत स्त्री-पुरुषातील किंवा समलैंगिक असुरक्षित लैंगिक संबंध हे या रोगाच्या प्रसाराचे प्रमुख कारण असल्याचे दिसून येते. या कारणांचा विचार करुन प्रत्येक नागरिकरांनी HIV / AIDS लागण होण्याच्या कारणाविषयी आपण स्वत: दक्षता घेणे आज काळाची गरज आहे आणि ही आपली जबाबदारी देखील आहे.

वरील चार कारणाव्यतिरिक्त इतर कारणांनी HIV /AIDS होत नाही. चुकीचे गैरसमज बाळगणे हे सुद्धा समाजाच्या दृष्टीने घातक आहे. HIV / AIDS हा रोग संसर्गजन्य रोग नाही म्हणून या रोगाच्या बाधित रुग्णाच्या सोबत राहणे, जेवणे, खेळणे, स्पर्श करणे, कापड वापरणे, बाजूला झोपणे, शौचालयाचा वापर करणे या सगळ्या कारणांमुळे HIV / AIDS ची लागण होत नाही.

इतर रोगांच्या तुलनेत एड्स हा अजूनही असाध्य, अपरिचित असा रोग आहे. अशी भावना सर्व सामन्यांच्या मनात आहे शिवाय सुरुवातीच्या व आजसुद्धा काही प्रमाणांत HIV / AIDS व्यक्तीविषयी एका अर्थी कलंक लागल्याप्रमाणे मानले जाते आणि त्यातूनही तो स्पर्शजन्य रोग आहे असा गैरसमज सर्व सामन्यांच्या मनात असतो. त्यामुळे कोणतेही शास्त्रीय कारण नसताना अशा व्यक्तीला सार्वजनिक जीवनात टाळण्याकडेच सर्वांचा कल असतो.

माझा काही अनुभव सांगतो की HIV / AIDS रुग्णाला बऱ्याच रुग्णालयात इतर रुग्णांपासून वेगळे काढले जातात. त्याच बरोबर काही वेळा रुग्णांनी आणि त्यांच्या नातलग यांनी तोंडाला रुमाल, ओढणी म्हणजे कापड बांधून वावरावे लागते. त्यामुळे रुग्णालयातला एकेक दिवस रोग्याला इतर जगापासून मनाने अधिकाधिक दूर नेत असतो. आपण कुणीतरी अस्पृश्य, कुष्टरोगी असल्याची भावना रुग्णाच्या मनात बळावते. रुग्णाची सेवा करण्याचे व्रत ज्या व्यवसायाचा आत्मा असतो अशा वैद्यकीय क्षेत्रात मात्र एड्स च्या रोग्यांना भेदभावाची वागणूक बऱ्याचदा अनुभवाला आली आहे. अशा डॉक्टर, रुग्णालयावर आवाज सुद्धा उठवला आहे. मुळात HIV / AIDS चा रुग्ण हा डॉक्टरांना परमेश्वर मानतो पण आज हे डॉक्टर, नर्स अनेक वेळा रुग्णासोबत भेदभावाची वागणूक देताना दिसतात. त्याच बरोबर रुग्णांविषयी गुप्तता पाळली जात नाही. या सगळ्याच कारणांचा शोध घेताना लक्षात आले की हे या डॉक्टरांना प्रशिक्षणाचे गरज आहे. वाईट समाजाचा आणि संस्कृतीचा पगडा आज सुद्धा त्यांच्या डोक्यावर असून डॉक्टरांना HIV / AIDS विषयी अपुऱी माहिती असल्याची जाणीव झाली. त्याच बरोबर त्यांचे डॉक्टर झाल्यानंतर कुठल्याही प्रकारचे HIV / AIDS विषयी प्रशिक्षण वर्ग घेण्यात आले नाही. मुळात रुग्णालयातील प्रत्येक अधिकाऱ्यांपासून कर्मचाऱ्यापर्यंत हे प्रशिक्षण वर्ग झाले पाहिजेत आणि HIV / AIDS विषयी जनजागृती केली पाहिजे.

या सर्व पार्श्वभूमीवर आपल्याला HIV चा संसर्ग झाला आहे असे एखाद्या व्यक्तीला ज्यावेळी समजते तेव्हा त्याची प्रतिक्रिया काय असते? भीती, मानसिक धक्का, राग, अपराधीपणाची भावना अशा संमिश्र प्रतिक्रिया असतात. काहीजण त्यास सामोरे जातात किंवा कचरतात. आपल्याला या HIV / AIDS रोगाची लागण झाली आहे. त्यावर ते विश्वास ठेवण्यास तयार होत नाहीत / धजत नाहीत. त्यामुळे पुन्हा पुन्हा तपासण्या करवून घेणे, डॉक्टर बदलवून घेणे अशा भांबवलेल्या अवस्थेत काहीजण सुरुवातीला असतात. आपण HIV / AIDS रुग्ण आहोत. हा स्वत:मध्ये विश्वास बाळगणे बऱ्याच जणांना अवघड जाते. HIV / AIDS रुग्णांना ज्या व्यथा आणि यातना भोगाव्या लागतात त्या पाहणं देखील बऱ्याचदा इतरांना दुख:दायक असते. खरं तर एड्ससारख्या रोगातून मृत्युखेरीज सुटका नसते. प्रत्यक्ष यातना भोगताना मात्र मरण आले तर बरे असे वाटत राहते. हा रोग म्हणजे एक प्रकारची शरमेची बाब आहे. अशी भावना बऱ्याचदा सर्व सामान्य माणसांसोबत रुग्णाच्या व त्याच्या नातलगांच्या मनात असते. त्यामुळे स्वत:हून ही माणसे नातलग, मित्र-मैत्रिणींपासून अलिप्त राहायला लागतात. खरतर एखाद्या जीवघेण्या आजाराने पछाडल्यावर माणसाला अनेक ताण तणावातून जावे लागते. अशाच वेळी नेमके सर्व प्रकारचे भावनिक आधार ही माणसे गमावून बसतात.

या सगळ्याचा परिणाम मोठ्या प्रमाणावर त्याच्या आरोग्यावर होतो.

एकनिष्ठेचे कामजीवन असणाऱ्या रुग्णांना आणखी एक प्रचंड दडपण मनावर बाळगावे लागते. लैंगिक संबधातून हा रोग आपण कदाचित आपल्या जिवलग जोडीदाराला देऊ या भीतीमुळे बऱ्याचदा AIDS च्या रुग्णाची लैंगिक इच्छा मरते. किंवा स्वत:च्या ढासळलेल्या प्रकृतीमुळे काम जीवनात त्याला रस उरत नाही. या सर्वांमुळे मानसिक संतुलन हा रुग्ण गमावून बसतो. आणि त्यातून आत्महत्या करण्याचा विचार मनात येतो. काही वेळा आशा रोगामुळे आत्महत्या करण्याचे प्रकार समोर आले आहेत. पण आज जनजागृती मुळे अनेक रुग्ण आणि सर्व सामान्य लोक या विषयी जागृत आहे.

HIV / AIDS या रोगावर आज काही औषध उपलब्ध आहे असा दावा केला जातो, जाहिराती केल्या जातात. मात्र, हे सर्व खोटं आहे. मुंबई मध्ये ART केंद्रामध्ये जी औषधे देण्यात येतात त्या औषधांमुळे HIV / AIDS रुग्णाची रोगप्रतिकार शक्ती वाढवण्याचे काम होते पण HIV विषाणू नष्ट होत नाही. खाजगी वितरणामध्ये हे औषधं महागडे आहे. पण आज मुंबई महानगरपालिका रुग्णालयात MDACS मार्फत ART केंद्रात हे औषध, समुपदेशन, CD4 रक्त तपासणी हे सर्व मोफत देण्यात येतात. पण आजसुद्धा या औषधांची काही प्रमाणात कमतरता आहे.

माझ्या आजवरच्या अनयूवावरुन मी हेच सांगेल की, या रुग्णांनी कुठल्याही प्रकारच्या ताण तणावात राहू नये. तसेच या रोगाचा सामना करण्यासाठी त्यांच्यामध्ये आत्मविश्वास निर्माण करावा. आज अनेक युवक आहेत जे या रोगाचा सामना मोठ्या धैर्याने करत आहे. ज्या वेळेला रुग्ण ताण तणावामध्ये असतो त्याचा परिणाम मनावर आणि शरीरावर मोठ्या प्रमाणात होतो आणि त्यामुळे HIV / AIDS रुग्णाची रोग प्रतिकार शक्ती कमी होते. त्यातून वेगवेगळ्या रोगांना शरीरात येण्याच्या वाटा खुल्या होतात.

आज तुम्हा आम्हा सर्वांची एक कर्तव्य आणि जबाबदारी आहे की HIV / AIDS रुग्णाला कोणत्याही प्रकारचा त्रास होणार नाही त्यांना भेदभावाची वागणूक देणार नाही. रुग्ण आनंदी राहतील याची दक्षता घेणे, त्याच बरोबर आयुष्याचे शेवटचे काही दिवस उरलेले असताना त्यांना वाळीत टाकून आपण या आजाराला तोंड देण्याचा धैर्याचा खच्चीकरणच करतोय.

या व्यतिरिक्त आपण त्यांच्याशी स्नेहाचे संबंध ठेवले तर त्यांच्यामध्ये आत्मविश्वास वाढेल आणि नव्या जोमाने धैर्याने या रोगाचा सामना करून जीवन समृद्ध करतील यामुळे त्यांच्या जगण्यामध्ये वाढ होईल. जाता जाता अजून एक महत्वाची गोष्ट आपणास सांगावी असे वाटते आता आपल्याला HIV / AIDS होण्याचे कारण माहित झाले आहे. त्यामुळे स्वत: काळजी घ्याल आणि सतर्क आणि सुरक्षित रहाल आणि HIV / AIDS रुग्णांविषयी संवेदनशील समाज निर्माण कराल.