MohaTribalsमहुची दारूचं नव्हे, तर या कारणाने महो झाड आदिवासींसाठी कल्पवृक्ष...

महुच्या फुलापासून बनवलेली दारूचं आपल्याला आठवते. मात्र महूच्या झाड फुल फळापासून काय काय त्याचे फायदे आहेत हे मात्र विसरून जातो, महू या वनऔषधी पासून दारूचं नव्हे तर अनेक प्रकारचे पदार्थ तयार केले जातात त्याची फायदे आहेत.महूच्या झाडाला आदिवाशींसाठी 'कल्पवृक्षच' मानतात.

मोहाच्या वनऔषधी झाडापासून पासून सातपुड्यातील आदिवाशींसाठी कल्पवृक्ष म्हणून सुपरिचित असलेल्या मोहाचे झाड. सद्या मोहाच्या फुलांचा हंगाम सुरु झाला आहे.उन्हाळ्यातच मोहाची फुल येत असल्याने आदिवासींना मोठया प्रमाणात रोजगार उपलब्ध होतो.सध्या बाजारात मोहाचे फुले विक्रीला आले असून 35 ते 40 रुपये दराने व्यापारी खरेदी करत आहे.

सातपुड्याच्या पर्वत रांगांच्या जंगलात अनेक औषधी वनस्पती दिसून येतात, यामध्ये मोहाच्या फुलांचा देखील आयुर्वेदिक औषधी म्हणून वापर होतो. नंदूरबार जिल्ह्यात मोहाचे शेकडो वृक्ष आढळून येतात. साधारणता चैत्र पौर्णिमेपासून मोहाची झाडे फुलं फळांनी बहरतात. झाडांना फुले उमलतात.मोह हा पानगळती प्रकारातला मोठा वृक्ष आहे.रात्री उमलनार्या मोहाच्या फुलांनी बहरलेल्या झाडावरून पहाटे पासून फुले झडण्यास सुरुवात होते.या काळात मनाला उत्साह वाढवणारा मनमोहक मोहाच्या फुलांचा सुगंध संपूर्ण सातपूडयात दरवळतो. जमिनीवर सडयासारखी पडलेली फुले वेचण्यासाठी आदिवासी कुटुंब अबालवृद्धांसह सकाळपासूनच रानात दाखल होतात.मोहाची फुले वेचण्यासाठी कुटुंबातील सर्वच सदस्य उन्हातान्हाची पर्वा न करता गर्क असल्याचे चित्र पाहायला मिळत. आदिवासी बांधव आपल्या उपजीविकेचे साधन म्हणून वर्षभर मोहाच्या वृक्षांची देखभाल करत फुले गोळा करून त्यातून आपला चरितार्थ चालवतात. साधारणता महिनाभर आदिवासी बांधवांना उदरनिर्वाहाचे साधन म्हणून मोहाची वृक्षे महत्वाची भूमिका बजावतात.

आदिवाशींसाठी महू कल्पवृक्ष-

मोहाच्या वृक्षाचे अनेक फायदे आहेत, आदिवासी बांधव या मोह वृक्षास आयुर्वेदिक वनस्पती म्हणूनही वापरतात. अनेक औषधी गुणधर्म असलेल्या मोहाच्या फुलांचा वापर खाण्याच्या पदार्थांमध्ये मोठ्या प्रमाणात करण्यात येतो.यापासून भाजी व भाकरीतही त्याचा वापर होतो, त्याच प्रमाणे मोहाच्या बीयांपासुन तेलही काढले जाते. या तेलाचा वापर स्वयंपाकासाठी केला जातो. फुलांमध्ये केल्शियम,जीवनसत्वे व पोषक द्रव्ये भरपूर प्रमाणात असतात. तसेच फुलांचा वापर

'शुद्ध अल्कोहोल' मिळविण्यासाठीही केला जातो. कच्ची फुले वेचून ती दोन ते तीन दिवस वाळवून स्थानिक बाजार पेठेत 35 ते 40 रुपये प्रती किलो दराने घावूक व्यापाऱ्यांना विकली जातात. दिवसभरातून साधारणता एका वृक्ष पासून 15 ते 20 किलो मोहाची फुले मिळतात.

गर्भवती आणि स्तनदा मातांना मोह हे उत्कृष्ट पोषण स्तोत्र आहे. यातून त्यांना चांगले पोषण आहार मिळते. मोहापासून अनेक घरगुती वापरासाठीची उत्पादने तयार करता येतात. मोहाची कच्ची फूले आरोग्यवर्धक मानली जातात तर काही प्रमाणात वाळवलेल्या फूलांपासुन मेन तयार केले जाते.

आदिवासी भागात रोजगाराची समस्या कायम आहे. अनेक आदिवासी रोजगारासाठी आपल्या कुटुंबासह शेजारील राज्यात गुजरात मध्यपदेश स्थलांतरित होतात. सध्या मोहाचा हंगामात महिनाभरच रोजगार मिळतो, महू फुलांना हमी भाव नसल्याने व्यापारी ठरवेल तो पडलेला भावात आदिवाशींना विकावा लागतो. महू हे कल्पवृक्ष असला तरी आदिवाशीना पाहिजे तेव्हढा फायदा मिळत नाही. निसर्गच्या लहरी पणामुळेही महू गळून पडतात यंदाही अवकाळी पाऊस मुळे मिळणारे उत्पन्न ही निम्म्यावर आलं आहे.

महू फुलांपासून मदिरा, दारू ,भाकरी, लाडू, खीर, भजी, उसळ, भाजलेले महू, राबडी,महू फुलांचे बोंडे, मोहाच्या चिंचोडे, चकल्या, महू चटणी, मोलगी, मोहाच्या लाटा, डुकल्या आदी पदार्थ तयार करण्यात येतात.